απόσπασμα :
''....Σχήμα οξύμωρο: ακραία είναι η μέση φυλακή.
Ισως κάποιοι απορήσουν· δεν συμβαίνει, όμως, κατά περιόδους να ησυχάζουν τα πράγματα, χωρίς εξεγέρσεις και θορύβους από το εσωτερικό των τειχών; Οπωσδήποτε, ναι. Τότε, όμως, συνήθως, όταν τίποτε δεν ακούγεται, η κατάσταση είναι χειρότερη. Τουλάχιστον σε περιόδους αναβρασμού, μια σχετική διαφάνεια και η πίεση της κοινής γνώμης οδηγούν σε κάποιες, έστω μικρής έκτασης ή προσωρινές, βελτιώσεις.
Για όποιον δεν έχει επαφή με τη σκληρή πραγματικότητα και τις ιδέες περί ποινής, μια διευκρίνιση: Η ακραία δυσλειτουργία του σωφρονιστικού συστήματος δεν έχει να κάνει με τη διάψευση της αποστολής του σωφρονισμού και της δήθεν βελτίωσης των καταδίκων. Η φενάκη ήταν ανέκαθεν αντιληπτή. Μόνο στην Ελλάδα άλλωστε αναφερόμαστε μεγαλοϊδεατικά σε σωφρονισμό· οι άλλες δικαιοταξίες κάνουν λόγο ταπεινότερα για εκτέλεση ποινής. Η στέρηση της ελευθερίας, σε καμιά περίπτωση δεν διαπαιδαγωγεί. Δεν είναι αγαθό, αλλά αναγκαίο κακό. Η φυλακή αποτελεί μια τιμωρία που αποκόπτει τον άνθρωπο από το οικογενειακό και το επαγγελματικό περιβάλλον, απολύοντάς τον στη συνέχεια αποδιοργανωμένο και έκθετο στα κυκλώματα. Ο εγκλεισμός χρειάζεται ως έσχατο αντικίνητρο και ευκταίο είναι να παραμένουν οι συνθήκες του ανθρώπινες. Να μη συντρίβει την προσωπικότητα και να μην εξαγριώνει. Η αποτυχία του έγκειται ακριβώς στην παραγωγή περίσσειας δυστυχίας και αγριότητας.
Σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες διακρίνεται σήμερα ένας κατήφορος. Ο εικοστός αιώνας είχε εκεί κληροδοτήσει φυλακές με επαρκή εργαστήρια και γενικά χώρους δημιουργικών δραστηριοτήτων. Είχα επισκεφθεί πριν από δεκαπέντε σχεδόν χρόνια ιρλανδέζικες φυλακές και είχα απορήσει με την ποιότητα των υποδομών, ιδίως των νέων καταστημάτων. «Οι δαπάνες για τις φυλακές συγκινούν πάντοτε τους ψηφοφόρους, γι' αυτό οι πολιτικοί τις αποφασίζουν άνετα», είχαν εξηγήσει οι αρμόδιοι Κέλτες. Ο κυνισμός δεν χαρακτηρίζει εκείνη την εξήγηση, αλλά ό,τι ακολούθησε: η εξέλιξη περιλάμβανε συμπίεση κρατικών προϋπολογισμών, μείωση προνοιακών δαπανών για φυλακές, συγκέντρωση της προσοχής (μόνο) στη φύλαξη, αύξηση πληθυσμού εγκλείστων. Φυλακές-αποθήκες ανθρώπων, το νέο μοντέλο. Η παρακμή του σωφρονιστικού συστήματος είναι ένας ακόμη μηχανικός αντίποδας της ακμής του νεοφιλελευθερισμού. Κανείς δεν παριστάνει πια τον ανύποπτο.
Ειδικά στη χώρα μας η ίδια πορεία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί κατηφορική, αφού ανέκαθεν βρισκόμασταν στον πάτο. Οι φυλακές με εργαστήρια και επαρκείς κοινόχρηστους χώρους αποτελούν εξαίρεση, ενώ οι φυλακές-αποθήκες εξαρχής κυριαρχούσαν. Αλλος ένας λόγος για να μην έχουμε δικαίωμα να αναφερόμαστε σε έκτακτη κρίση. Ακόμη και ο υπερπληθυσμός των καταδίκων οφείλεται σε σταθερή σώρευση, ιδίως από τα μέσα της δεκαετίας του ενενήντα και ύστερα.
Ενώ όμως μια συζήτηση για «κρίση του σωφρονιστικού συστήματος» δεν δικαιολογείται, ανεξίτηλα καταγράφονται κατά την τελευταία εικοσαετία σοβαρά επεισόδια-σταθμοί στην ιστορία των ελληνικών φυλακών. Ξεχωρίζουν η εξέγερση-κατάληψη του Κορυδαλλού από κρατουμένους το 1990, η ριζοσπαστική παρέμβαση του υπουργού Γ. Κουβελάκη, που οδήγησε σε έντονους κραδασμούς κατά το 1993, η γενικευμένη απεργία πείνας πέρυσι και η αποκάλυψη ενός ισχυρού εγκληματικού δικτύου στις μέρες μας.
Η σύγκριση των παλαιότερων από τα παραπάνω επεισόδια-σταθμούς με τα πρόσφατα, δείχνει ότι η παθολογία τότε και τώρα δεν διαφέρει και πολύ. Ας θυμηθούμε τι είχε καταγραφεί το 1993. Υπερπληθυσμός και συνωστισμός μάστιζαν ήδη τα σωφρονιστικά καταστήματα. Οι συνθήκες και οι υποδομές ήταν κακές. Φύλακες (μεμονωμένοι, μέσα σε ένα σύνολο σκληρά εργαζομένων ανθρώπων, αλλά σε θέσεις-κλειδιά) εμφανίστηκαν να διαπλέκονται με κρατούμενους και βαρόνους της νύχτας. Δημοσιεύματα συνέδεαν ονόματα της φυλακής με το οργανωμένο έγκλημα («ριφιφί Τράπεζας Εργασίας»), ώς και με τρομοκρατικά πλήγματα. Η υπηρεσιακή επιθεώρηση των φυλακών κατηγορήθηκε ως αδρανής, οι μεταγωγές χαρακτηρίστηκαν ύποπτες, η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Βασανιστήρια (CPT) ήταν μελανή. Πολιτικοί και δημοσιογράφοι με δηλώσεις και εκπομπές πήραν το μέρος των μεν ή των δε, με δηλώσεις και άρθρα. Εγινε λόγος ως και για ανάμειξη της ΕΥΠ, που συνέβαλε στην παραίτηση του τότε υπουργού Δικαιοσύνης.
Είναι περιττή εδώ η επισήμανση των (ολοφάνερων άλλωστε) ομοιοτήτων εκείνων με τα σύγχρονα επεισόδια της φυλακής. Είναι χρήσιμο όμως να τονιστεί η διαφορά της αντίστοιχης πολιτικής απέναντί τους.
Το 1993 ο στόχος που επιλέχθηκε ήταν ένας «σωφρονισμός με ανθρώπινο πρόσωπο». Ανάλογη στόχευση, άλλωστε, είχε διακηρυχθεί το 1990 από τον Αθαν. Κανελλόπουλο. Η μεταρρύθμιση των θεσμών της προσωρινής κράτησης, της αναστολής εκτέλεσης και της απόλυσης υπό όρους, είχε ως συνέπεια την εντυπωσιακή μείωση του αριθμού των κρατουμένων. Συνθήκες (π.χ. Βιβλιοθήκη στην Κασσαβέτεια) και διαδικασίες (π.χ. μεταγωγές) αναμορφώθηκαν. Οι κρατούμενοι ηρέμησαν. Αν η μεταρρύθμιση αυτή δεν μακροημέρευσε, αυτό οφείλεται στην άνωθεν ανάσχεσή της το 1995, κι όχι τόσο σε εγγενείς αστοχίες.
Σήμερα η πολιτική έχει άρδην αντίθετη κατεύθυνση. Περισσότερες φυλακές, αυστηρότερη αστυνόμευση, είναι ο νέος στόχος. Οχι πυκνότερη, αλλά αραιότερη επικοινωνία με το εξωτερικό περιβάλλον. Εξαγγέλλεται εξορθολογισμός στην επιθεώρηση και στον εσωτερικό έλεγχο· όταν όμως το θεσπιζόμενο όργανο ελέγχου δεν είναι μια ανεξάρτητη από το σύστημα Αρχή αλλά τμήμα της, η άκαρπη συνέχεια μαντεύεται εύκολα. Κάποιοι σωφρονιστικοί ήδη διώκονται. Σπάνια όμως οι διώξεις μεμονωμένων προσώπων, δίκαιες ή μη, επηρεάζουν ουσιαστικά τη λειτουργία ενός συστήματος: σωφρονιστικού, δικαστικού, ποδοσφαιρικών αγώνων κ.λπ. ...''
''....Σχήμα οξύμωρο: ακραία είναι η μέση φυλακή.
Ισως κάποιοι απορήσουν· δεν συμβαίνει, όμως, κατά περιόδους να ησυχάζουν τα πράγματα, χωρίς εξεγέρσεις και θορύβους από το εσωτερικό των τειχών; Οπωσδήποτε, ναι. Τότε, όμως, συνήθως, όταν τίποτε δεν ακούγεται, η κατάσταση είναι χειρότερη. Τουλάχιστον σε περιόδους αναβρασμού, μια σχετική διαφάνεια και η πίεση της κοινής γνώμης οδηγούν σε κάποιες, έστω μικρής έκτασης ή προσωρινές, βελτιώσεις.
Για όποιον δεν έχει επαφή με τη σκληρή πραγματικότητα και τις ιδέες περί ποινής, μια διευκρίνιση: Η ακραία δυσλειτουργία του σωφρονιστικού συστήματος δεν έχει να κάνει με τη διάψευση της αποστολής του σωφρονισμού και της δήθεν βελτίωσης των καταδίκων. Η φενάκη ήταν ανέκαθεν αντιληπτή. Μόνο στην Ελλάδα άλλωστε αναφερόμαστε μεγαλοϊδεατικά σε σωφρονισμό· οι άλλες δικαιοταξίες κάνουν λόγο ταπεινότερα για εκτέλεση ποινής. Η στέρηση της ελευθερίας, σε καμιά περίπτωση δεν διαπαιδαγωγεί. Δεν είναι αγαθό, αλλά αναγκαίο κακό. Η φυλακή αποτελεί μια τιμωρία που αποκόπτει τον άνθρωπο από το οικογενειακό και το επαγγελματικό περιβάλλον, απολύοντάς τον στη συνέχεια αποδιοργανωμένο και έκθετο στα κυκλώματα. Ο εγκλεισμός χρειάζεται ως έσχατο αντικίνητρο και ευκταίο είναι να παραμένουν οι συνθήκες του ανθρώπινες. Να μη συντρίβει την προσωπικότητα και να μην εξαγριώνει. Η αποτυχία του έγκειται ακριβώς στην παραγωγή περίσσειας δυστυχίας και αγριότητας.
Σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες διακρίνεται σήμερα ένας κατήφορος. Ο εικοστός αιώνας είχε εκεί κληροδοτήσει φυλακές με επαρκή εργαστήρια και γενικά χώρους δημιουργικών δραστηριοτήτων. Είχα επισκεφθεί πριν από δεκαπέντε σχεδόν χρόνια ιρλανδέζικες φυλακές και είχα απορήσει με την ποιότητα των υποδομών, ιδίως των νέων καταστημάτων. «Οι δαπάνες για τις φυλακές συγκινούν πάντοτε τους ψηφοφόρους, γι' αυτό οι πολιτικοί τις αποφασίζουν άνετα», είχαν εξηγήσει οι αρμόδιοι Κέλτες. Ο κυνισμός δεν χαρακτηρίζει εκείνη την εξήγηση, αλλά ό,τι ακολούθησε: η εξέλιξη περιλάμβανε συμπίεση κρατικών προϋπολογισμών, μείωση προνοιακών δαπανών για φυλακές, συγκέντρωση της προσοχής (μόνο) στη φύλαξη, αύξηση πληθυσμού εγκλείστων. Φυλακές-αποθήκες ανθρώπων, το νέο μοντέλο. Η παρακμή του σωφρονιστικού συστήματος είναι ένας ακόμη μηχανικός αντίποδας της ακμής του νεοφιλελευθερισμού. Κανείς δεν παριστάνει πια τον ανύποπτο.
Ειδικά στη χώρα μας η ίδια πορεία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί κατηφορική, αφού ανέκαθεν βρισκόμασταν στον πάτο. Οι φυλακές με εργαστήρια και επαρκείς κοινόχρηστους χώρους αποτελούν εξαίρεση, ενώ οι φυλακές-αποθήκες εξαρχής κυριαρχούσαν. Αλλος ένας λόγος για να μην έχουμε δικαίωμα να αναφερόμαστε σε έκτακτη κρίση. Ακόμη και ο υπερπληθυσμός των καταδίκων οφείλεται σε σταθερή σώρευση, ιδίως από τα μέσα της δεκαετίας του ενενήντα και ύστερα.
Ενώ όμως μια συζήτηση για «κρίση του σωφρονιστικού συστήματος» δεν δικαιολογείται, ανεξίτηλα καταγράφονται κατά την τελευταία εικοσαετία σοβαρά επεισόδια-σταθμοί στην ιστορία των ελληνικών φυλακών. Ξεχωρίζουν η εξέγερση-κατάληψη του Κορυδαλλού από κρατουμένους το 1990, η ριζοσπαστική παρέμβαση του υπουργού Γ. Κουβελάκη, που οδήγησε σε έντονους κραδασμούς κατά το 1993, η γενικευμένη απεργία πείνας πέρυσι και η αποκάλυψη ενός ισχυρού εγκληματικού δικτύου στις μέρες μας.
Η σύγκριση των παλαιότερων από τα παραπάνω επεισόδια-σταθμούς με τα πρόσφατα, δείχνει ότι η παθολογία τότε και τώρα δεν διαφέρει και πολύ. Ας θυμηθούμε τι είχε καταγραφεί το 1993. Υπερπληθυσμός και συνωστισμός μάστιζαν ήδη τα σωφρονιστικά καταστήματα. Οι συνθήκες και οι υποδομές ήταν κακές. Φύλακες (μεμονωμένοι, μέσα σε ένα σύνολο σκληρά εργαζομένων ανθρώπων, αλλά σε θέσεις-κλειδιά) εμφανίστηκαν να διαπλέκονται με κρατούμενους και βαρόνους της νύχτας. Δημοσιεύματα συνέδεαν ονόματα της φυλακής με το οργανωμένο έγκλημα («ριφιφί Τράπεζας Εργασίας»), ώς και με τρομοκρατικά πλήγματα. Η υπηρεσιακή επιθεώρηση των φυλακών κατηγορήθηκε ως αδρανής, οι μεταγωγές χαρακτηρίστηκαν ύποπτες, η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Βασανιστήρια (CPT) ήταν μελανή. Πολιτικοί και δημοσιογράφοι με δηλώσεις και εκπομπές πήραν το μέρος των μεν ή των δε, με δηλώσεις και άρθρα. Εγινε λόγος ως και για ανάμειξη της ΕΥΠ, που συνέβαλε στην παραίτηση του τότε υπουργού Δικαιοσύνης.
Είναι περιττή εδώ η επισήμανση των (ολοφάνερων άλλωστε) ομοιοτήτων εκείνων με τα σύγχρονα επεισόδια της φυλακής. Είναι χρήσιμο όμως να τονιστεί η διαφορά της αντίστοιχης πολιτικής απέναντί τους.
Το 1993 ο στόχος που επιλέχθηκε ήταν ένας «σωφρονισμός με ανθρώπινο πρόσωπο». Ανάλογη στόχευση, άλλωστε, είχε διακηρυχθεί το 1990 από τον Αθαν. Κανελλόπουλο. Η μεταρρύθμιση των θεσμών της προσωρινής κράτησης, της αναστολής εκτέλεσης και της απόλυσης υπό όρους, είχε ως συνέπεια την εντυπωσιακή μείωση του αριθμού των κρατουμένων. Συνθήκες (π.χ. Βιβλιοθήκη στην Κασσαβέτεια) και διαδικασίες (π.χ. μεταγωγές) αναμορφώθηκαν. Οι κρατούμενοι ηρέμησαν. Αν η μεταρρύθμιση αυτή δεν μακροημέρευσε, αυτό οφείλεται στην άνωθεν ανάσχεσή της το 1995, κι όχι τόσο σε εγγενείς αστοχίες.
Σήμερα η πολιτική έχει άρδην αντίθετη κατεύθυνση. Περισσότερες φυλακές, αυστηρότερη αστυνόμευση, είναι ο νέος στόχος. Οχι πυκνότερη, αλλά αραιότερη επικοινωνία με το εξωτερικό περιβάλλον. Εξαγγέλλεται εξορθολογισμός στην επιθεώρηση και στον εσωτερικό έλεγχο· όταν όμως το θεσπιζόμενο όργανο ελέγχου δεν είναι μια ανεξάρτητη από το σύστημα Αρχή αλλά τμήμα της, η άκαρπη συνέχεια μαντεύεται εύκολα. Κάποιοι σωφρονιστικοί ήδη διώκονται. Σπάνια όμως οι διώξεις μεμονωμένων προσώπων, δίκαιες ή μη, επηρεάζουν ουσιαστικά τη λειτουργία ενός συστήματος: σωφρονιστικού, δικαστικού, ποδοσφαιρικών αγώνων κ.λπ. ...''
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου