...''Η ελευθερία ως απουσία κυριαρχίας
ΤΟΥ ΦΙΛΙΠ ΠΕΤΙΤ
http://archive.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=28/03/2008&id=2140656
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ
αποσπασμα
''Ας σκεφτούμε πώς αισθανόμαστε όταν η «ευημερία» μας εξαρτάται από τις αποφάσεις άλλων και δεν είναι δυνατό να αντιδράσουμε ενάντια σε αυτές τις αποφάσεις. Βρισκόμαστε σε μια θέση στην οποία μπορεί να «βυθιστούμε» ή να «επιπλεύσουμε», με βάση μιαν απόφαση που θα την πάρουν άλλοι. Και δεν έχουμε κανένα δικαίωμα προσφυγής, ψυχολογικής ή νομικής, καμία δυνατότητα σωτηρίας. Σε αυτές τις περιστάσεις βρισκόμαστε στα χέρια των άλλων. Είμαστε στο έλεός τους.
Η εμπειρία κυριαρχίας πάνω σε έναν άλλον παίρνει διάφορες μορφές. Ας σκεφτούμε το παιδί ενός υπερευαίσθητου και αλλοπρόσαλλου γονέα· τη σύζυγο ενός κατά καιρούς βίαιου συζύγου· τον μαθητή που έχει έναν δάσκαλο ο οποίος βαθμολογεί αυθαίρετα. Ας σκεφτούμε τον εργαζόμενο του οποίου η ασφάλεια εξαρτάται από τη διατήρηση καλών σχέσεων με το αφεντικό του ή τον προϊστάμενό του· τον οφειλέτη του οποίου η τύχη εξαρτάται από τα καπρίτσια του δανειστή ή του διευθυντή της τράπεζας· ή τον μικρό επιχειρηματία του οποίου η επιβίωση εξαρτάται από τον τρόπο συμπεριφοράς ενός μεγάλου ανταγωνιστή. Ας σκεφτούμε τον αποδέκτη παρεμβάσεων κοινωνικής υποστήριξης, του οποίου η τύχη μπορεί να αλλάζει με βάση την ψυχική διάθεση του υπαλλήλου που δίνει τα επιδόματα· τον μετανάστη ή τον ντόπιο του οποίου η κατάσταση είναι δύσκολη, γιατί εξαρτάται από την ασταθή πορεία των πολιτικών αποφάσεων και των ραδιοφωνικών συζητήσεων· ή τον δημόσιο υπάλληλο, του οποίου η καριέρα εξαρτάται όχι από τις ικανότητές του, αλλά από τους πολιτικούς συνεργάτες που περιβάλλουν έναν φιλόδοξο υπουργό, επειδή τους θεωρεί εκλογικά χρήσιμους.
Σε όλες τις περιπτώσεις κάποιος ζει στο έλεος άλλων. Το πρόσωπο κυριαρχείται από άλλα, με την έννοια ότι ακόμα και αν αυτά δεν παρεμβαίνουν άμεσα στη ζωή του, έχουν τη δυνατότητα να μπορούν να παρεμβαίνουν. Υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί ή «βάρη» που φρενάρουν τη συμπεριφορά του. Αν το «κυριαρχούμενο» πρόσωπο κατορθώνει να αποφεύγει την κακόβουλη μεταχείριση, αυτό συμβαίνει από παραχώρηση ή από εύνοια του «κυρίαρχου». Σε κάθε περίπτωση, το πρόσωπο ζει υποταγμένο στην εξουσία του ή υπό τον έλεγχο άλλων. Αυτοί οι τελευταίοι κατέχουν τη θέση ενός dominus -ο λατινικός όρος που υποδηλώνει τον κυρίαρχο- στη ζωή τους.
Αν κατανοήσουμε την εμπειρία τού να είμαστε εκτεθειμένοι και υποτελείς στις μεταβαλλόμενες διαθέσεις ενός άλλου και αν μπορέσουμε να παρατηρήσουμε ποιο πράγμα μας προκαλεί φόβο, τότε βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο για να κατανοήσουμε τον ρεπουμπλικανισμό. Το κεντρικό θέμα που απασχόλησε τον ρεπουμπλικανισμό στην πορεία των αιώνων υπήρξε η επιθυμία να επηρεάζει τις διάφορες καταστάσεις με τέτοιον τρόπο ώστε οι πολίτες να μην υποτάσσονται σε κυριαρχίες κανενός είδους, να μην είναι υποχρεωμένοι να ζουν, όπως συνήθιζαν να λένε οι Ρωμαίοι, in potestate domini, υπό την εξουσία ενός αφεντικού. Αυτό το ρεπουμπλικανικό ενδιαφέρον εκφράστηκε πάντοντε ως στράτευση για την ελευθερία, από τη στιγμή που η ελευθερία, σύμφωνα με τους ρεπουμπλικανικούς κανόνες, απαιτεί ρητά την απουσία κυριαρχίας. Για να ανταποκριθεί στις επιταγές που περιλαμβάνει η ρεπουμπλικανική ελευθερία, ένα πρόσωπο πρέπει να είναι ανεξάρτητο, και αυτό προϋποθέτει να μην έχει αφεντικό ή dominus, που να το κρατάει υπό την εξουσία του σε σχέση με κάποια πλευρά της ζωής του.
Απαίτηση ασυλίας
Η έννοια της ρεπουμπλικανικής ελευθερίας είναι επομένως πιο αυστηρή από την έννοια της ελευθερίας νοούμενης με τη σύγχρονη έννοια της «μη παρέμβασης». Θα μπορούσε να είμαστε αρκετά τυχεροί ή αρκετά προσεκτικοί ώστε να αποφύγουμε παρεμβάσεις κάποιου, αλλά αν έπειτα ζούμε υπό το φάσμα της εξουσίας ενός τρίτου, που θα μπορούσε να είναι εργοδότης, ένας σύζυγος ή ένας τοπικός εκμεταλλευτής, ακολουθώντας τη ρεπουμπλικανική ιδέα δεν είμαστε ελεύθεροι σε τέτοιες καταστάσεις, ακόμα και πριν υπάρξουν ενδεχόμενες παρεμβάσεις. Η ελευθερία απαιτεί ένα είδος ασυλίας από παρεμβάσεις, που δίνει τη δυνατότητα να στυλώνουμε τα μάτια μας σε οποιονδήποτε άλλον. Κανείς δεν είναι ελεύθερος αν πρέπει να διατηρεί ένα μάτι πάντοτε άγρυπνο για τα καπρίτσια αυτού που έχει περισσότερη εξουσία και, στην ανάγκη, να υιοθετεί δουλικές στάσεις απέναντί του, όπως θα έκανε μια μαριονέτα....''
''Ας σκεφτούμε πώς αισθανόμαστε όταν η «ευημερία» μας εξαρτάται από τις αποφάσεις άλλων και δεν είναι δυνατό να αντιδράσουμε ενάντια σε αυτές τις αποφάσεις. Βρισκόμαστε σε μια θέση στην οποία μπορεί να «βυθιστούμε» ή να «επιπλεύσουμε», με βάση μιαν απόφαση που θα την πάρουν άλλοι. Και δεν έχουμε κανένα δικαίωμα προσφυγής, ψυχολογικής ή νομικής, καμία δυνατότητα σωτηρίας. Σε αυτές τις περιστάσεις βρισκόμαστε στα χέρια των άλλων. Είμαστε στο έλεός τους.
Η εμπειρία κυριαρχίας πάνω σε έναν άλλον παίρνει διάφορες μορφές. Ας σκεφτούμε το παιδί ενός υπερευαίσθητου και αλλοπρόσαλλου γονέα· τη σύζυγο ενός κατά καιρούς βίαιου συζύγου· τον μαθητή που έχει έναν δάσκαλο ο οποίος βαθμολογεί αυθαίρετα. Ας σκεφτούμε τον εργαζόμενο του οποίου η ασφάλεια εξαρτάται από τη διατήρηση καλών σχέσεων με το αφεντικό του ή τον προϊστάμενό του· τον οφειλέτη του οποίου η τύχη εξαρτάται από τα καπρίτσια του δανειστή ή του διευθυντή της τράπεζας· ή τον μικρό επιχειρηματία του οποίου η επιβίωση εξαρτάται από τον τρόπο συμπεριφοράς ενός μεγάλου ανταγωνιστή. Ας σκεφτούμε τον αποδέκτη παρεμβάσεων κοινωνικής υποστήριξης, του οποίου η τύχη μπορεί να αλλάζει με βάση την ψυχική διάθεση του υπαλλήλου που δίνει τα επιδόματα· τον μετανάστη ή τον ντόπιο του οποίου η κατάσταση είναι δύσκολη, γιατί εξαρτάται από την ασταθή πορεία των πολιτικών αποφάσεων και των ραδιοφωνικών συζητήσεων· ή τον δημόσιο υπάλληλο, του οποίου η καριέρα εξαρτάται όχι από τις ικανότητές του, αλλά από τους πολιτικούς συνεργάτες που περιβάλλουν έναν φιλόδοξο υπουργό, επειδή τους θεωρεί εκλογικά χρήσιμους.
Σε όλες τις περιπτώσεις κάποιος ζει στο έλεος άλλων. Το πρόσωπο κυριαρχείται από άλλα, με την έννοια ότι ακόμα και αν αυτά δεν παρεμβαίνουν άμεσα στη ζωή του, έχουν τη δυνατότητα να μπορούν να παρεμβαίνουν. Υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί ή «βάρη» που φρενάρουν τη συμπεριφορά του. Αν το «κυριαρχούμενο» πρόσωπο κατορθώνει να αποφεύγει την κακόβουλη μεταχείριση, αυτό συμβαίνει από παραχώρηση ή από εύνοια του «κυρίαρχου». Σε κάθε περίπτωση, το πρόσωπο ζει υποταγμένο στην εξουσία του ή υπό τον έλεγχο άλλων. Αυτοί οι τελευταίοι κατέχουν τη θέση ενός dominus -ο λατινικός όρος που υποδηλώνει τον κυρίαρχο- στη ζωή τους.
Αν κατανοήσουμε την εμπειρία τού να είμαστε εκτεθειμένοι και υποτελείς στις μεταβαλλόμενες διαθέσεις ενός άλλου και αν μπορέσουμε να παρατηρήσουμε ποιο πράγμα μας προκαλεί φόβο, τότε βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο για να κατανοήσουμε τον ρεπουμπλικανισμό. Το κεντρικό θέμα που απασχόλησε τον ρεπουμπλικανισμό στην πορεία των αιώνων υπήρξε η επιθυμία να επηρεάζει τις διάφορες καταστάσεις με τέτοιον τρόπο ώστε οι πολίτες να μην υποτάσσονται σε κυριαρχίες κανενός είδους, να μην είναι υποχρεωμένοι να ζουν, όπως συνήθιζαν να λένε οι Ρωμαίοι, in potestate domini, υπό την εξουσία ενός αφεντικού. Αυτό το ρεπουμπλικανικό ενδιαφέρον εκφράστηκε πάντοντε ως στράτευση για την ελευθερία, από τη στιγμή που η ελευθερία, σύμφωνα με τους ρεπουμπλικανικούς κανόνες, απαιτεί ρητά την απουσία κυριαρχίας. Για να ανταποκριθεί στις επιταγές που περιλαμβάνει η ρεπουμπλικανική ελευθερία, ένα πρόσωπο πρέπει να είναι ανεξάρτητο, και αυτό προϋποθέτει να μην έχει αφεντικό ή dominus, που να το κρατάει υπό την εξουσία του σε σχέση με κάποια πλευρά της ζωής του.
Απαίτηση ασυλίας
Η έννοια της ρεπουμπλικανικής ελευθερίας είναι επομένως πιο αυστηρή από την έννοια της ελευθερίας νοούμενης με τη σύγχρονη έννοια της «μη παρέμβασης». Θα μπορούσε να είμαστε αρκετά τυχεροί ή αρκετά προσεκτικοί ώστε να αποφύγουμε παρεμβάσεις κάποιου, αλλά αν έπειτα ζούμε υπό το φάσμα της εξουσίας ενός τρίτου, που θα μπορούσε να είναι εργοδότης, ένας σύζυγος ή ένας τοπικός εκμεταλλευτής, ακολουθώντας τη ρεπουμπλικανική ιδέα δεν είμαστε ελεύθεροι σε τέτοιες καταστάσεις, ακόμα και πριν υπάρξουν ενδεχόμενες παρεμβάσεις. Η ελευθερία απαιτεί ένα είδος ασυλίας από παρεμβάσεις, που δίνει τη δυνατότητα να στυλώνουμε τα μάτια μας σε οποιονδήποτε άλλον. Κανείς δεν είναι ελεύθερος αν πρέπει να διατηρεί ένα μάτι πάντοτε άγρυπνο για τα καπρίτσια αυτού που έχει περισσότερη εξουσία και, στην ανάγκη, να υιοθετεί δουλικές στάσεις απέναντί του, όπως θα έκανε μια μαριονέτα....''
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου