Η προσέγγιση του Ε. Gellner: ο εθνικισμός ως προϊόν του εκσυγχρονισμού

Η προσέγγιση του Ε. Gellner: ο εθνικισμός ως προϊόν του εκσυγχρονισμού

Στην προσέγγιση του Ε. Gellner, ο εθνικισμός αντιμετωπίζεται ως προϊόν του εκσυγχρονισμούΑυτός ο τρόπος θεώρησης τοποθετεί την γέννηση και την πορεία συγκρότησης του έθνους και του εθνικισμού στην ιστορική περίοδο μετάβασης από την παραδοσιακή στην σύγχρονη κοινωνία.Ως εθνικισμός ορίζεται κατ’ αρχήν, η πολιτική αρχή πού υποστηρίζει την εναρμόνιση της πολιτικής και εθνικής οντότητας. Εθνικιστικό συναίσθημα θεωρείται το συναίσθημα της οργής πού προκαλείται από την παραβίαση αυτής της αρχής, ή το αίσθημα ικανοποίησης πού προκαλεί η εκπλήρωση της, ενώ το εθνικιστικό κίνημα ενεργοποιείται απ’ αυτό το συναίσθημα. Παραβίαση της εθνικιστικής αρχής συνιστούν π.χ η συμπερίληψη διαφορετικών εθνών στην ίδια πολιτική ενότητα ή η κατάτμηση του έθνους σε διαφορετικές πολιτικές ενότητες.Η έννοια του έθνους αποσαφηνίζεται με την βοήθεια δύο ορισμών:Πρώτον δυό άνθρωποι ανήκουν στο ίδιο έθνος, εάν και μόνο εάν μοιράζονται τον ίδιο πολιτισμό, όπου πολιτισμός σημαίνει με τη σειρά του ένα σύστημα ιδεών, συμβόλων, συνειρμών και τρόπων συμπεριφοράς και επικοινωνίας και δεύτερον δυό άνθρωποι ανήκουν στο ίδιο έθνος, εάν και μόνο εάν αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλον ως μέλος του ίδιου έθνους. Τα έθνη, συνεπώς θεωρούνται, ‘κατασκευάσματα των ανθρώπινων πεποιθήσεων, δεσμών και μορφών αλληλεγγύης’Η βασική υπόθεση του Gellner είναι ότι η μορφή της σύγχρονης κοινωνίας είναι το έθνος-κράτος πού δρα ως ‘’πολιτική στέγη ως νομιμοποίητης και υπερασπιστής’’ της δικής του ‘’Υψηλής κουλτούρας’’. Ο όρος ‘Υψηλή κουλτούρα’
αναφέρεται στην εγγραμματοσύνη, σε μια δεδομένη γλώσσα πού υποστηρίζεται από ένα εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα.Η ανάδυση της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας συνεπιφέρει τάσεις διάλυσης, αποσύνθεσης των παλαιών παραδοσιακών δομών. Η νεώτερη βιομηχανική κοινωνία απαιτεί από τους ανθρώπους να είναι “συμβατοί» και ‘ομοιογενείς’ ώστε να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της έντονης κοινωνικής κινητικότητας
Αυτή η αμοιβαία ανταλλαξιμότητα, εξίσωση, ομοιογενοποίηση, επιτυγχάνεται μέσα από μια καθολική εγγραμματοσύνη πού ενσταλλάσει στα άτομα ένα σύνολο περίπου ομοιόμορφων επιδεξιοτήτων και γνώσεων, απαραίτητων για την επιβίωση στην νέα κοινωνία. O Gellner υποστηρίζει ότι αναγκαίες προϋποθέσεις του εκσυγχρονισμού είναι ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα και το κίνητρο για εγγραμματοσύνη. Οπως παραστατικά γράφει: «Στη βάση της νεώτερης κοινωνικής τάξης δεν βρίσκεται ο εκτελεστής αλλά ο δάσκαλος. Το κύριο εργαλείο και σύμβολο της κρατικής εξουσίας, δεν είναι η γκιλοτίνα αλλά το doctorat d’ Etat. To μονοπώλιο της νόμιμης εκπαίδευσης, γίνεται τώρα πιο σημαντικό, πιο κεντρικό από το μονοπώλιο της νόμιμης βίας’’.
Ο σχηματισμός των έθνο-κρατών θεωρείται ως το αναπόφευκτο αποτέλεσμα των διαδικασιών συγκεντρωποίησης πού προκάλεσαν οι ανάγκες της εκβιομηχάνισης με τον συνακόλουθο καταμερισμό εργασίας. Οι αναδυόμενες κοινωνικές σχέσεις των εκσυγχρονιζομένων κοινωνιών γεννούν μια κεντρική απαίτηση για γενική καθολική εκπαίδευση, πού θα ενσταλάσσει την ικανότητα να κάνει ο καθένας, κατ’ αρχήν, το κάθε τι. Αυτή η γενική εκπαίδευση απαιτεί ένα τυποποιημένο εκπαιδευτικό σύστημα, πού να χρησιμοποιεί και ένα τυποποιημένο γλωσσικό όργανο ως: «ένα κοινό εννοιολογικό νόμισμα πού απαιτείται να διαθέτουν τα μέλη της κοινωνίας αυτής, προκειμένου να μπορούν να απασχολούνται κατάλληλα και να απολαμβάνουν πλήρη και πραγματικά ηθικά πολιτικά δικαιώματα’’ πού είναι ‘’τόσο υψηλό πού απλούστατα δεν είναι δυνατόν να παρασχεθεί από τις συγγενικές ή τοπικές μονάδες.
Μπορεί να παρασχεθεί μόνο από κάτι πού θα έμοιαζε μ’ ένα ‘’νεότερο’’εκπαιδευτικό σύστημα, μια πυραμίδα, στη βάση της οποίας υπάρχουν πρωτοβάθμια σχολεία, στελεχωμένα από δασκάλους πού έχουν εκπαιδευθεί σε δευτεροβάθμια σχολεία, στελεχωμένα με τη σειρά τους από δασκάλους πανεπιστημιακής παιδείας. Μια τέτοια πυραμίδα παρέχει το κριτήριο του ελάχιστου μεγέθους πού χρειάζεται να έχει μια βιώσιμη πολιτική οντότητα. Καμία οντότητα πού θα ήταν υπερβολικά μικρή για να στεγάσει την πυραμίδα δεν μπορεί να λειτουργήσει κανονικά. Οι πολιτικές οντότητες δεν μπορούν να έχουν μικρότερο μέγεθος από αυτό..’’_ Η αναγκαιότητα αυτής της σύγχρονης εκπαιδευτικής πυραμίδας συνεπάγεται και νέους πολιτικούς σχηματισμούς ‘’την οργάνωση των ανθρώπινων ομάδων σε μεγάλες, κεντρικά εκπαιδευμένες, πολιτιστικά ομοιογενείς ομάδες’’.
Ο εθνικισμός αποτελεί για τον Gellner: «πίστη σε μια κουλτούρα [..] πού είναι με τη σειρά της συνδεδεμένη με ένα κράτος […] ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι πιστός σε ένα μονάρχη ή σε μια γη ή σε μια πίστη αλλά σε μια κουλτούρα. Κράτος και κουλτούρα πρέπει τώρα να είναι συνδεδεμένες»
αποσπασμα απο το Βιβλιο : Οι Μεταμορφωσεις της ταυτοτητας : Εθνος Νεωτερικοτητα και Εθνικιστικός λογος
Οι Μεταμορφωσεις της Ταυτότητας : Εθνος Νεωτερικοτητα και Εθνικιστικος λόγος