ΤΟ ΛΑΚΑΝΙΚΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΩΣ ΕΝΑ ΧΙΤΣΚΟΚΙΚΟ ΜΑΚΓΚΑΦΙΝ
ΑΠΟ
Slavoj Žižek Το υψηλό αντικείμενο της ιδεολογίας
SCRIPTA 2006
Με την ανάπτυξη της λακανικής διδασκαλίας κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, εκείνο που αποκαλεί ο Λακάν "το Πραγματικό" πλησιάζει όλο και περισσότερο εκείνο που ,τη δεκαετία του 1950, ονόμαζε Φαντασιακό. Ας εξετάσουμε την περίπτωση του τραύματος, τη δεκαετία του 1950, στο πρώτο Σεμινάριο, το τραυματικό συμβάν ορίζεται ως μια φαντασιακή οντότητα η οποία δεν έχει επαρκώς συμβολοποιηθεί, δεν έχει αποκτήσει δηλαδή θέση εντός του συμβολικού σύμπαντος του υποκειμένου (Lacan, 1988, κεφ. 12). Κατά τη δεκαετία του 1970, όμως, το τραύμα είναι πραγματικό αποτελεί έναν σκληρό πυρήνα ανθιστάμενο στη συμβολοποίηση ,•το κρίσιμο στοιχείο είναι ότι δεν έχει σημασία αν είχε μια θέση, αν" πράγματι συνέβη" στην αποκαλούμενη πραγματικότητα: σημασία έχει απλώς το ότι παράγει μια σειρά από δομικές επιπτώσεις (μεταθέσεις, επαναλήψεις, κλπ.). Το Πραγματικό είναι μια οντότητα οποία θα πρέπει να κατασκευαστεί εκ των υστέρων ούτως ώστε να καταφέρουμε να εξηγήσουμε τις διαστρεβλώσεις στο συμβολική δομή.
Το πιο διάσημο φροϋδικό παράδειγμα μιας τέτοιας πραγμα τικής οντότητας είναι φυσικά η αρχέγονη πατροκτονία: θα στερούνταν νοήματος να αναζητήσουμε τα ίχνη της στην προϊστορική πραγματικότητα, παρ' όλα αυτά όμως θα πρέπει να την προϋποθέσουμε αν θέλουμε να εξηγήσουμε την παρούσα κατά σταση πραγμάτων. Το ίδιο ισχύει για τον πρωταρχικό αγώνα μέχρι θανάτου ανάμεσα στον (μελλοντικό) κύριο και τον υπηρέτη στη Φαινομενολογία του πνεύματος του Χέγκελ: στερείται νοήματος η προσπάθεια να εντοπίσουμε πότε θα μπορούσε να είχε λάβει χώρα το συμβάν αυτό. Το ζήτημα είναι τελικά ότι θα πρέπει να προϋποτεθεί, ότι αποτελεί ένα φαντασιωτικό σε νάριο που υπονοείται από το γεγονός και μόνο ότι οι άνθρωπο εργάζονται συνιστά τον διυποκειμενικό όρο της λεγόμενης «εργαλειακής σχέσης με τον κόσμο των πραγμάτων». Το παράδοξο του λακανικού Πραγματικού επομένως είναι πως συνιστά μιαν οντότητα η οποία, μολονότι δεν υπάρχει ( με την έννοια του να «υπάρχει πραγματικά», να λαμβάνει χώρα
στην πραγματικότητα), διαθέτει μια σειρά ιδιοτήτων - ασκεί μια κάποια δομική αιτιότητα, μπορεί να παράγει μια σειρά επιπτώσεις στη συμβολική πραγματικότητα των υποκειμένων. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι δυνατόν να το προσεγγίσουμε μέσα από μια πληθώρα πολύ γνωστών ανεκδότων βασισμένων στα ίδια μοτίβα: «Εδώ είναι ο τόπος στον οποίο ο δούκας του Ουέλινγκτον είπε τα περίφημα λόγια του;» -«Ναι, εδώ είναι ο τόπος, αλλά ουδέποτε είπε αυτά τα λόγια»- τα λόγια που δεν ειπώθηκαν ποτέ είναι το λακανικό Πραγματικό. Μπορούμε να αναφέρουμε παραδείγματα ad infinitum «Ο Σμιθ όχι μόνο δεν πιστεύει στα φαντάσματα αλλά ούτε καν τα φοβάται».... φτα νοντας μέχρι και τον Θεό τον ίδιο, ο οποίος, σύμφωνα με τον Λακάν, ανήκει στο Πραγματικό: «Ο Θεός συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά της τελειότητας, εκτός από ένα: δεν υπάρχει» Με την έννοια αυτή, το λακανικό sujet suppose savoir (το υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει) αποτελεί επίσης μια πραγματική οντότητα: δεν υπάρχει, αλλά προκαλεί την αποφα σιστική στροφή στην πορεία της ψυχαναλυτικής θεραπείας.
Τελευταίο παράδειγμα που αξίζει να αναφερθεί: το διάσημο ΜακΓκάφφιν, το χιτσκοκικό αντικείμενο, η καθαρή πρόφαση που μοναδικός της ρόλος είναι να θέσει σε κίνηση την ιστορία, δίχως να είναι καθ' εαυτήν «τίποτε απολύτως». Η μοναδική ση μασία του ΜακΓκάφφιν έγκειται στο γεγονός ότι έχει κάποια σημασία για τους ήρωες, ότι οφείλει να φαντάζει ζωτικής σπουδαιότητας γι' αυτούς. Είναι γνωστό το αρχικό ανέκδοτο: δύο άνδρες κάθονται σ' ένα τρένο ο ένας ρωτά: «Τι είναι εκεί να το πακέτο πάνω στο ράφι για τις αποσκευές;», «Α, είναι ένα ΜακΓκάφφιν». «Τι είναι το Μακ Γκάφφιν;» «Νά, είναι ένα μηχάνημα για να παγιδεύονται λιοντάρια στα σκοτσέζικα Highlands». «Μα δεν υπάρχουν λιοντάρια στα σκοτσέζικα Highlands». «Ε, τότε λοιπόν δεν υπάρχει ΜακΓκάφφιν». Υ πάρχει και μια άλλη, πολύ πιο αποκαλυπτική εκδοχή, που δεν διαφέρει από την προηγούμενη παρά μόνον στην τελευταία φράση: «Βλέπετε λοιπόν πόσο αποτελεσματικό είναι!» Αυτό είναι το ΜακΓκάφφιν, ένα καθαρό τίποτα, το οποίο μολαταύτα είναι αποτελεσματικό .Σελίδες 262 - 263
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου