jouissance/∞ Α π ε ι ρ 8

jouissance

Gianlorenzo Bernini.-Apollo and Daphne

Η γαλλική λέξη  jouissance σημαίνει βασικά " απόλαυση ",αλλά διαθέτει σεξουαλικές συνεκδηλώσεις  (παραπέμπει ,για παράδειγμα,στον "οργασμό") που λείπουν από την αγγλική λέξη "απόλαυση",γι'αυτό και αφήνεται αμετάφραστη στις περισσότερες μεταφράσεις του Lacan τα αγγλικά (αν και πρόσφατα έγινε γνωστό ότι η λέξη "jouissance" περιλαμβάνεται όντως στο Shorter English Dictionary, βλ. Macay,1988 : 288,σημείωση 129).Όπως παρατηρεί η Jane Gallop,ενώ ο οργασμός είναι ένα ουσιαστικό που έχει πληθυντικό αριθμό,ο όρος jouissance χρησιμοποιείται πάντοτε στον ενικό από τον Lacan, και ακολουθεί πάντοτε ένα οριστικό άρθρο (Gallop,1982 :30).

Ο όρος δεν εμφανίζεται στο έργο του Lacan παρά μόνο μετά το 1953,αλλά και τότε δεν καταλαμβάνει περίοπτη θέση (Ε,42,87).Στα σεμινάρια του 1953-4 και του 1954-5 ο Lacan χρησιμοποιεί περιστασιακά τον όρο,συνήθως στο πλαίσιο της εγελιανής διαλεκτικής του ΚΥΡΙΟΥ και του σκλάβου : ο σκλάβος αναγκάζεται να δουλέψει για να προμηθεύσει τα αντικείμενα της απόλαυσής (jouissance) του κυρίου (Σ1,223'Σ2,269).Μέχρι το 1957 επομένως ο όρος δεν φαίνεται να σημαίνει τίποτε παραπάνω από την απολαυστική αίσθηση που συνοδεύει την ικανοποοήση μιας βιολογικής ανάγκης όπως η πείνα(Σ4,125).Αμέσως μετά οι σεξουαλικές συνδηλώσεις άρχισαν να γίνονται πιο εμφανείς : το 1957 ο Lacan χρησιμοποιεί τον όρο για να αναφερθεί στην απόλαυση ενός σεξουαλικού αντικειμένου (Εc,453) και στις ηδονές του αυνανισμού (Σ4,241),ενώ το 1958 καθιστά ξεκάθαρη τη σημασία της jouissance ως όργασμού (Εc,727). (Για μια πληρέστερη περιγραφή της εξέλιξης του όρου στο έργο του Lacan βλ.Macey,1988 :200-5). 27*

Μόνο το 1960 ο Lacan αναπτύσσει την κλασσική αντίθεση που εισήγαγε ανάμεσα στη jouissance και την ηδονή - μια διάκριση που παραπέμπει στην εγελιανοκοζεβιανή διάκριση μεταξύ Genub (απόλαυσης)και Lust (βλ.Kojeve,1947Q46).Η αρχή της ηδονής λειτουργεί ως όριο στην απόλαυση.Πρόκειται για έναν νόμο που προστάζει το υποκείμενο"να απολαμβάνει όσο το δυνατόν λιγότερο"Την ίδια στιγμή,το υποκείμενο προσπαθεί συνεχώς να υπερβεί τις απαγορεύσεις που επιβάλλονται στην απόλαυσή του,να προχωρήσει "πέρα από την αρχή της ηδονής". Εντούτοις,το αποτέλεσμα της υπέρβασης της αρχής της ηδονής δεν είναι περισσότερη ηδονή αλλά πόνος,αφού το υποκείμενο μπορεί να αντέξει μόνο μια συγκεκριμένη ποσότητα ηδονής.Πέρα από αυτό το όριο,η ηδονή γίνεται οδύνη.Αυτή ακριβώς η "οδυνηρή ηδονή"ονομάζεται από τον Lacan jouissance" : " η jouissance είναι οδύνη" (Σ7,184).Ο όρος jouissance εκφράζει επομένως με επιτυχία την παράδοξη ικανοποίηση που αποκομίζει το υποκείμενο από το σύμπτωμά του,ή ,για να το θέσουμε διαφορετικά,την οδύνη που αποκομίζει από την ίδια του την ικανοποίηση.

Η απαγόρευση της jouissance (η αρχή της ηδονής) είναι εγγενής στη συμβολική δομή της γλώσσας,κι αυτό εξηγεί γιατί "η jouissance είναι απαγορευμένη για εκείνον που μιλά,καθεαυτή"(Ε,319).Η είσοδος του υποκειμένου στο συμβολικό εξαρτάται από μια ορισμένη αρχική αποκήρυξη της jouissance που λαμβάνει χώρα στο πλάισιο του συμπλέγματος ευνουχισμού,όταν το υποκείμενο παραιτείται από τις προσπάθειές του να γίνει ο φανταστικός φαλλός για τη μητέρα : " ευνουχισμός σημαίνει ότι η jouissance πρέπει να γίνει αντικείμενο άρνησης για να γίνει προσιτή στην αντεστραμμένη κλίμακα (l'echelle renversee)του Νόμου της επιθυμίας".(Ε4,324).Η συμβολική απαγόρευση της απόλαυσης στο οιδιπόδειο σύπλεγμα (το ταμπού της αιμομιξίας) είναι επομένως,και κατά παράδοξο τρόπο,μια απαγόρευση για κάτι που είναι εκ των προτέρων αδύνατο : η λειτουργία της δεν είναι λοιπόν παρά να συντηρεί τη νευρωτική αυταπάτη ότι η απόλαυση θα ήταν δυνατή αν δεν ήταν απαγορευμένη.Η ίδια η απαγόρευση δημιουργεί την επιθυμία για την υπέρβαση ή την ανατροπή της,και η jouissance είναι,επομένως,θεμελιωδώς αναπρεπτική (βλ.Σ7,κεφ 17).

ΟΡΜΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ είναι το όνομα που αποδίδεται σε αυτή την αδιάλειπτη επιθυμία του υποκειμένου να σπάσει το γράγμα της αρχής της ηδονής στην κατεύθυνση του ΠΡΑΓΜΑΤΟΣ και μιας ορισμένης περίσσειας jouissance.Επομένως η jouissance είναι "το μονοπάτι προς το θάνατο" (Σ17,17).Στον βαθμό που οι ορμές συνιστούν προσπάθειες υπέρβασης της αρχής της ηδονής στην κατεύθυνση ανεύρεσης της jouissance,κάθε ορμή είναι μια ορμή θανάτου.

Υπάρχουν ισχυρές συγγένειες ανάμεσα στη λακανική έννοια της jouissance και στη φροϋδική έννοια της LIBIDO,όπως γίνεται ξεκάθαρο από τον τρόπο με τον οποίο περιγράφει ο Lacan τη jouissance,δηλαδή ως μια "σωματική ουσία".(Σ20,26).Σε συμφωνία με τη θέση του Freud ότι υπάρχει μία μόνο libido,που είναι ανδρική,ο Lacan ισχυρίζεται ότι η jouissance είναι κατ' ουσίαν φαλλική:"Η jouissance στον βαθμό που είναι σεξουαλική,είναι φαλλική,κάτι που σημαίνει ότι δεν σχετίζεται με τον Άλλο καθεαυτόν"(Σ20,14).Ωστόσο,το 1973 ο Lacan παραδέχεται ότι υφίσταται και μια ιδιαίτερη γυναικεία jouissance,μια "συμπληρωματική jouissance"(Σ20,58), η οποία βρίσκεται "πέρα από τον φαλλό" (Σ20,69),μια jouissance του Άλλου.Αυτή η γυναικεία jouissance είναι ανείπωτη,μια και οι γυναίκες τη βιώνουν αλλά δεν γνωρίζουν τίποτε για αυτή (Σ20,71).Προκειμένου να διακρίνει τις δύο αυτές μορφές jouissance ο Lacan εισάγει διαφορετικά αλγεβρικά σύμβολα για την καθεμιά: Το σύμβολο Jφ αναφέρεται στην φαλλική jouissance ενώ το σύμβολο JA αναφέρεται στην jouissance του Άλλου.

27*. Επισημαίνουμε ότι ο συγγραφέας του λεξικού έχει δημοσιεύσει μια ενδιαφέρουσα εργασία για την έννοια της jouissance στην οποία επίσης θα μπορούσε να ανατρέξει ο αναγνώστης.Βλ.Evans,Dylan,"From Kantian Ethics to Mystical Experience : an Exploration of jouissance" στο Nobus,Dany(επιμ.) Key Concepts of Lacanian Psychoanalysis,Λονδίνο: Rebus Press,1998.Ελληνική απόδοση: Evans , Dylan, "Από την καντιανή ηθική στην μυστική εμπειρία: Μια ανίχνευση της jouissance και των κοινωνικών και πολιτισμικών συνεπειών της ", μτφρ.Γιάννης Σταυρακάκης,Σύγχρονα Θέματα,τ.73,2000(Σ.τ.Μ.)

________________________________________

πηγή

DYLAN EVANS

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΛΑΚΑΝΙΚΗς ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ

μετάφραση

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ

Ελληνικά γράμματα