Η ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΗ ΘΕΣΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ - ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ
Κοινωνική διάσταση της αυτονομίας
 |
Robert and Shana ParkeHarrison - Spawl |
Μιλήσαμε
δια μακρών για το νόημα τπου έχει η αυτονομία για το άτομο.Πρώτον,διότι
ήταν αναγαίο να αντιδιαστείλουμε καθαρά και έντονα αυτή την έννοια,από
τη γηραιά φιλοσοφική ιδέα της αφηρημένης ελευθερίας,της οποίας οι
απόηχοι φθάνουν μέχρι κα μέσα στον μαρξισμό.
Ύστερα,διότι
μόνο αυτή η αντίληψη της αυτνονομίας και της δομής του υποκειμένου
καθιστά δυνατή και κατανοητή την πράξη,όπως την ορίσαμε34. Σε κάθε άλλη
αντίληψη,αυτή η "δράση μιας ελευθερίας πάνω σε μια άλλη
ελευθερία"παραμένει μια εννοιλογική αντίφαση,μια διαρκής
αδυνατότητα,ένας αντικατοπτρισμός - ή ένα θαύμα.Ή θα πρέπει να συγχέεται
με τους όρους και τους παράγοντες της ετερονομίας,αφού ό,τι προέρχεται
από τον άλλο αφορά στα "συνειδησιακά περιεχόμενα",στη "ψυχολογία",ανήκει
επομένως στην τάξη των αιτίων' ο υποκειμενιστικός ιδεαλισμός και
ψυχολογιστικός θετικισμός συνατνωνται τελικά σ' αυτή την άποψη.Στην
πραγματικότητα όμως,ακριβώς διότι η αυτονομία του άλλου δεν είναι
απόλυτη έκλαμψη κι απλός αυθορμιτισμός,μπορώ να έχω σαν βλέψη την
ανάπτυξή της. Ακριβώς διότι η αυτονομία δεν είναι απλή και καθαρή
εξάλειψη του λόγου του άλλου,αλλά επεξεργασία αυτού του λόγου,όπου ο
άλλος δεν είναι αδιάφορο υλικό αλλά υπολογίζεται σε σχέση με το
περιεχόμενο αυτών που λεέι,γίνεται δυνατή μια διυποκειμενική δράση,χωρίς
αυτή να είναι καταδικασμένη να παραμείνει μάταιη ή να παραβεί,από το
γεγονός και μόνο ότι υπάρχει,αυτό που θέτει ως αρχή της.Γι' αυτό ακριβώς
μπορεί να υπάρξει μια πολιτική της ελευθερίας,και γ' αυτό τον λόγος δεν
είμαστε αναγκασμένοι να διαλέξουμε ανάμεσα στη νσιωπή και στη
χειραγώγησ,αλλ' ούτε και να παρηγορούμαστε λέγοντας : " τελικά,ο άλλος
θα κάνει αυτό που θέλει".Γι' αυτό ακριω΄βς και είμαι τελικά υπεύθυνος γι
΄αυτό που λέω ( και γι' αυτό που αποσιωπώ)38.
Τέλος,διότι
η αυτονομία,όπως την ορίσαμε,οδηγεί άμεσα στο πολιτικό και κοινωνικό
πρόβλημα.Η αντίληψη που ανατύξαμε δείχνει ότι δεν μπορούμε να θέλουμε
την αυτονομία χωρίς να τη θέλουμε για όλους,και ταυτόχρονα ότι η
πραγματοποίησή της δεν μπορεί να γίνει πλήρως νοητή παρά ως έργο
συλλογικό.Αν εφεξής μ' αυτό τον όρο δεν πρέπει να εννοούμε ούτε την
αναπαλλοτρίωτη ελευθερία ενός αφηρημένου υποκειμένου,ούτε την κυριαρχία
μιας καθαρής συνείδησης πάνω σ' ένα αδιαφοροποίητο και ουσιωδώς " το
ίδιο" για όλους και για πάντα υλικό,ανεπαξέργαστο εμποδιο που η
ελευθερία πρέπει να υπερπηδήσει " τα "πάθη",η " αδράνεια"κ.λ.π.)' εάν το
πρόβλημα της αυτονομίας είναι ότι το υποκείμενο συναντά μεσα του ένα
νόημα που δεν είναι δικό του και που πρέπει να το μετασχΗματίσει
χρησιμοποιώντας το' αν η παρόντες σαν ετερότητα και σαν αυτότητα* του
υποκειμένου - τότε η αυτονομία δεν είναι νοητή,ήδη φιλοσοφικά,παρά σαν
κοινωνικό πρόβλημα και σαν κοινωνική σχέση.
Εντούτοις,το
επίθετο κοινωνικός περιλαμβάνει περισσότερα από όσα ρητά εκφράσαμε,και
αποκαλύπτει αμέσως μια κανούργια διάσταση του πρόβλήματος.Αυτό στο οποίο
αναφερθήκαμε άμεσα μέχρι τώρα,είναι η διυποκειμενικότητα,έστω και αν
την θεωρήσαμε σ' ένα απεριόριστο πλάτος -τη σχέση προσώπου με
πρόσωπο,έστω και αν αυτή διαρθρώνεται επ' άπειρον.Αυτή όμως η σχέση
τοποθετείται σε ένα ευρύτερο σύνολο,που είναι το κοινωνικό,αυτό καθ'
εαυτό.
Με άλλα
λόγια : ότι το πρόβλημα της αυτονομίας παραπέμπει αμέσως,μάλιστα
ταυτίζεται, με το πρόβλημα της σχέσης του υποκειμένου και του άλλου - ή
των άλλων' ότι ο άλλος ή οι άλλοι δεν εμφανίζονται μέσα σ' αυτό σαν
εξωτερικά εμπόδια ή σαν κατάρα - " η κόλαση είναι οι άλλοι"36, " υπάρχει
κάτι σαν κακοδαιμονία στην ύπαρξη πολλών μαζί" - αλλά σαν συστατικά
στοιχεία του υποκειμένου,του προβλήματός του και της δυνατής του
λύσης,υπενθυμίζει αυτό που τελικά ήταν βέβαιο απ' την αρχή, για όποιον
δεν έχει εξαπατηθεί από την ιδεολογία μιας κάποιας φιλοσοφίας' ότι
δηλαδή η ανρώπινη ύπαρξη είναι μια ομαδική ύπαρξη και ότι όσα λέγονται
έξω από αυτή την προϋπόθεση ( ακόμη κι όταν προσπαθούν επίπονα να
επανεισαγάγουν τον - " έτερο" που,εκδικούμενος για τον αρχικό του
αποκλεισμό από την " καθαρή " υποκειμενικότητα,δεν υποκύπτει )
χαρακτηρίζονται από έλλειψη νοήματος.
Αυτή
όμως η ομαδική ύπαρξη ,που εμφανίζεται έτσι σαν παρατεταμένη
διυποκειμενικότητα,δεν παραμένει,και πράγματι δεν ήταν,από την αρχή,απλή
κιυποκειμενικότητα.Είναι κοινωνική και ιστορική ΄λυπαρξη και εδώ
ακριβώς έγκειται για μας η ουσιώδης διάσταση του προβλήματος.Το
κιυποκειμενικό είναι,κατά κάποιο τρόπο,η ύλη με την οποία γίνεται το
κεοινωνικό,αυτή όμως η ύλη δεν υπάρχειτ παρά ως τμήμα και στιγμή αυτού
του κοινωνικού που αυτή συνθέτει,αλλά και που προϋποθέτει επίσης.
Το
κοινωνικό-ιστορικό37 δεν είναι ούτε η επ' αόριστον πρόσθεση
διυποκειμενικών δικτύων (μολονότι είναι και αυτό ),ούτε,ασφαλώς,το απλό
"προϊόν" τους.Το κοινωνικό - ιστορικό είναι το ανώνυμο συλλογικό,το
ανρθώπινο-απρόσωπο που γεμίζει κάθε δεδομένο κοινωνικό σχηματισμό,αλλά
και που τον περιβάλλει επίσης,που εγκλείει κάθε κοινωνία ανάμεσα στις
άλλες και τις εγγράφει όλες μαζί σε μία συνέχεια,όπου κατά κάποιο τρόπο
είναι παρόντες αυτοί που δεν υπάρχουν πια,αυτοί που βρίσκονται αλλού κι
ακόμα αυτοί που πρόκειται να γεννηθούν.Είναι,από τη μια μεριά,δεδομένες
δομές,θεσμοί και έργα " υλοποιημένα", έιτε είναι υλλικά είτε όχι'
και,από την άλλη,αυτό που δομεί,θεσμίζει,υλοποιεί.Με δύο λόγια,η ένωνση
και η ένταση της θεσμίζουσας και της θεσμισμένης κοινωνίας,της ιστορίας
που έχει γίνει και της ιστορίας που φτιάχνεται.
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
*(βλ.σελ 157).Αυτό οδηγεί τελικά στην άρνηση κάθε πρωταρχικής σημασίας που θα μπορούσε να αποδοθεί στην απαραδοσιακή διάκριση " ενεργητικότητας" και "παθητικότητας".Θα επανέλθουμε στο δεύτερο μέρος αυτού του βιβλίου.
34. Ως το πράττειν που σκοπεύει τον άλλον ή τους άλλους ως αυτόνομα οντα.Βλ. πιο πάνω,σ.114επ.
35.Υπάρχει ένα δεύτερο θεμέλιο της πολιτικής πράξης που θα αναπτύξουμε πιο κάτω : η δυνατότητα θεσμών που ευνοούν την αυτονομία.
36.Αυτός που έγραψε αυτή τη φράση ήταν ασφαλώς βέβαιος ότι δεν είχε τίποτα που να ήταν από άλλον (διαφορετικά,θα μπορούσε επίσης να πει ότι η κόλαση είναι ο ίδιος).Άλλωστε πρόσφατα επιβεβαίωσε αυτή την ερμηνεία,δηλώνοντας ότι δεν έχει Υπερ-Εγώ .Πως θα μπορούσαμε να έχουμε αντίρρηση εμείς που πάντα σκεφτόμασταν ότι μιλούσε για τις υποθέσεις αυτού του κόσμου σαν ένα εξωγήινο όν; [Ο περί ου ο λόγς είναι ο Σαρτρ.ΣτΜ.]
37. Σκοπεύουμε,μ' αυτή την έκφραση,την ενότητα της διπλής πολλπλότητας διαστάσεων,στο "ταυτόχρονο" (συγχρονία) και στη "διαδοχή" (διαχρονία)που δηλώνουν συνήθως οι όροι κοινωνία και ιστορία.Θα λέμε ενίοτε το κοινωνικό ή το ιστορικό ,χωρίς να καθορίζουμε ακριβέστερα , ανάλογα με το ποιά από τις δύο αυτές πλευρές θέλουμε να τονίσουμε.[Θα επανέλθουμε επ' αυτού διεξοδικότερα στο δεύτερο μέρος του βιβλίου].
*(βλ.σελ 157).Αυτό οδηγεί τελικά στην άρνηση κάθε πρωταρχικής σημασίας που θα μπορούσε να αποδοθεί στην απαραδοσιακή διάκριση " ενεργητικότητας" και "παθητικότητας".Θα επανέλθουμε στο δεύτερο μέρος αυτού του βιβλίου.
34. Ως το πράττειν που σκοπεύει τον άλλον ή τους άλλους ως αυτόνομα οντα.Βλ. πιο πάνω,σ.114επ.
35.Υπάρχει ένα δεύτερο θεμέλιο της πολιτικής πράξης που θα αναπτύξουμε πιο κάτω : η δυνατότητα θεσμών που ευνοούν την αυτονομία.
36.Αυτός που έγραψε αυτή τη φράση ήταν ασφαλώς βέβαιος ότι δεν είχε τίποτα που να ήταν από άλλον (διαφορετικά,θα μπορούσε επίσης να πει ότι η κόλαση είναι ο ίδιος).Άλλωστε πρόσφατα επιβεβαίωσε αυτή την ερμηνεία,δηλώνοντας ότι δεν έχει Υπερ-Εγώ .Πως θα μπορούσαμε να έχουμε αντίρρηση εμείς που πάντα σκεφτόμασταν ότι μιλούσε για τις υποθέσεις αυτού του κόσμου σαν ένα εξωγήινο όν; [Ο περί ου ο λόγς είναι ο Σαρτρ.ΣτΜ.]
37. Σκοπεύουμε,μ' αυτή την έκφραση,την ενότητα της διπλής πολλπλότητας διαστάσεων,στο "ταυτόχρονο" (συγχρονία) και στη "διαδοχή" (διαχρονία)που δηλώνουν συνήθως οι όροι κοινωνία και ιστορία.Θα λέμε ενίοτε το κοινωνικό ή το ιστορικό ,χωρίς να καθορίζουμε ακριβέστερα , ανάλογα με το ποιά από τις δύο αυτές πλευρές θέλουμε να τονίσουμε.[Θα επανέλθουμε επ' αυτού διεξοδικότερα στο δεύτερο μέρος του βιβλίου].
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΗ ΘΕΣΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ
14 η ΕΚΔΟΣΗ 1978
Μετάφραση : ΣΩΤΗΡΗΣ ΧΑΛΙΚΙΑΣ
ΓΙΟΥΛΗ ΣΠΑΝΤΙΔΑΚΗ
ΚΩΣΤΑΣ ΣΠΑΝΤΙΔΑΚΗΣ
Επιμέλεια : ΚΩΣΤΑΣ ΣΠΑΝΤΙΔΑΚΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου