αποσπασματα απο την βιβλιοπαρουσιαση του ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΥ
''
Η Πορεία δεν είναι ακαδημαϊκό reader φιλελεύθερης φιλοσοφικής
και πολιτικής σκέψης, ούτε αναπτύσσεται οχυρωμένη πίσω από κάποια ασφαλή
θεωρητική απόσταση τηρώντας την etiquette της ακαδημαϊκής
σχολαστικότητας. Ένας αυστηρός ακαδημαϊκός φιλόσοφος θα είχε πολλές
βάσεις για να εκτοξεύσει την κριτική του. Είναι όμως ένα πρωτότυπο έργο
στιβαρής επιχειρηματολογίας και μαχητικής συνηγορίας του
φιλελευθερισμού. Και συνιστά μια συναρπαστική, υψηλού επιπέδου
εκλαΐκευση των φιλελεύθερων ιδεών, από ένα λαμπερό συγγραφέα, πραγματικό
polymath, είδος που σπανίζει στις μέρες μας.
Παρά το εντυπωσιακό θεματικό εύρος, το ιστορικό διάνυσμα και τη
στοχαστική ελευθεριότητα του βιβλίου, το έργο αναπτύσσεται με τρόπο
συστηματικό, δομούμενο σε πέντε κεφάλαια, που το καθένα εξακτινώνεται σε
πολλά επιμέρους εστιασμένα υποκεφάλαια. Τα τέσσερα πρώτα κεφάλαια
αναφέρονται στη φιλοσοφική παράδοση και τη διεθνή εμπειρία πολιτικής
εφαρμογής του φιλελευθερισμού («Το εγώ κάτοχος δικαιωμάτων και φορέας
αξιών», «Νομοκρατία και άτομο», «Πώς λειτουργεί ο καπιταλισμός»,
«Τελοκρατία: βασίλειο των δοτών σκοπών»). Το τελευταίο, πέμπτο, κεφάλαιο
αναφέρεται στον «Ελληνικό φιλελευθερισμό», ξεκινά από τον Νεοελληνικό
Διαφωτισμό και φτάνει ως τις μέρες μας. Εκεί η συμβολή του Δραγούμη στην
υπάρχουσα κριτική βιβλιογραφία είναι η σπουδαιότερη.
Ο Μ.Δ. εντάσσεται στο κύριο ρεύμα σκέψης του κλασικού φιλελευθερισμού
(Λοκ, Σμιθ, Χάγιεκ, Φρίντμαν...), σε αντιδιαστολή, για παράδειγμα, προς
τον εξισωτικό φιλελευθερισμό της ρωλσιανής παράδοσης. Η Πορεία αποτυπώνει
την υποκειμενική ανάγνωση του συγγραφέα, τον χειμαρρώδη ενθουσιασμό του
για τις φιλελεύθερες ιδέες, την αστείρευτη πνευματική του αισιοδοξία
για τις δυνάμεις του ατόμου. Οι κρίσεις και αναλύσεις του Δραγούμη για
ιδέες, πρόσωπα και πράγματα δεν είναι ακίνδυνες, αποστειρωμένες και
ασφαλείς, είναι μαχητικές, αιχμηρές και αμφιλεγόμενες. Είναι αδύνατο
αυτό το βιβλίο να αφήσει αδιάφορο τον αναγνώστη, να μην τον ενοχλήσει ή
να μην τον ενθουσιάσει. Είναι ένα έργο που σε καλεί να πάρεις θέση,
συμφωνώντας ή διαφωνώντας μαζί του. Ομολογώ ότι συχνά βρέθηκα στη
δεύτερη θέση. Για παράδειγμα, διαφωνώ με την κριτική του Μ.Δ. στην ιδέα
της κοινωνικής δικαιοσύνης, οι υμνητικές αναφορές του στον Ρέιγκαν και
τη Θάτσερ δεν με συνεπαίρνουν, βρίσκω την ανάλυση του καπιταλισμού
εξιδανικευμένη και την κριτική του σοσιαλισμού κατά τόπους υπερβολική,
και άλλα. Αλλά η ανάγνωση της Πορείας μεταδίδει μια γνήσια
αίσθηση απόλαυσης και ευγνωμοσύνης – για την τύχη του μετέχειν στον
γοητευτικό διάλογο του Μ.Δ. με τις ιδέες.
Δυο λόγια για τον συγγραφέα. Ο Μάρκος Δραγούμης, υπήρξε διακεκριμένη
προσωπικότητα της Αριστεράς, εκτοπίστηκε στον Αη-Στράτη και μάλιστα
εξελέγη βουλευτής της ΕΔΑ το 1958. Είχε αργότερα ηγετική συμμετοχή σε
αντιδικτατορικές οργανώσεις της Αριστεράς. Μέχρι τα γεγονότα της Πράγας
το 1968 και της Πολωνίας του 1970, που τον κατέπεισαν ότι ο υπαρκτός
σοσιαλισμός είναι «ανεπίδεκτος βελτιώσεως, παραγωγός αθλιότητας και
ανελευθερίας». Από τότε αρχίζει η πνευματική περιπέτεια του Δραγούμη με
τις φιλελεύθερες ιδέες. Θα έλεγα όμως και πολύ νωρίτερα, διότι το είδος
της Αριστεράς που υπηρέτησε ο Δραγούμης ήταν κατά κανόνα πολιτικά
φιλελεύθερο.
Τραβώντας το επιχείρημα ακόμα πιο πέρα θα αποτολμούσα την υπόθεση ότι ο
Δραγούμης είναι βαθιά και βιωματικά φιλελεύθερος ακριβώς διότι
προέρχεται από τη μαχόμενη Αριστερά. Για δύο λόγους. Πρώτον, ως
μαχόμενος αριστερός γνώρισε από κοντά την κομματική κτηνωδία του
σταλινισμού και το αδιέξοδο του σοβιετικού τύπου ολοκληρωτισμού.
Δεύτερον, διότι ως μαχόμενος αριστερός ήρθε στον φιλελευθερισμό από την
οδό των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων και όχι από εκείνη της
αγοράς. Η ελευθερία και τα δικαιώματα είναι η πεμπτουσία του
φιλελευθερισμού, η αγορά είναι απλώς το σύστημα οργάνωσης. Η ελευθερία
είναι αυταξία. Αντίθετα, η αγορά έχει εργαλειακή χρησιμότητα. Υπάρχει
για να καθιστά δυνατή την ελεύθερη συνύπαρξη και ατομική αυτοπραγμάτωση.
Ο αυτοσκοπός είναι η ελευθερία και αυτονομία του ατόμου. Το πρωτείο του
ατόμου αναπτύσσει θαυμάσια ο Δραγούμης στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου.
Γράφει:
Η μεγάλη παρεξήγηση εις ό,τι αφορά τις φιλελεύθερες ιδέες πρέπει να
διαλυθεί εξ υπαρχής: Ο φιλελευθερισμός δεν υποστηρίζει τον ατομικισμό
αλλά το άτομο, δεν υποστηρίζει τον εγωισμό αλλά την αυτονομία των
πληθυντικών εγώ, δεν υποστηρίζει το κεφάλαιο αλλά τον ανταγωνισμό, δεν
υποστηρίζει τον πλούτο αλλά τις ευκαιρίες πλουτισμού, δεν προάγει δικούς
του σκοπούς αλλά ευκαιρίες στοχοθεσίας για όλους, δεν προωθεί δικές του
αξίες αλλά τις ευκαιρίες εκπονήσεως, προβολής και υλοποιήσεως των
αξιολογικών επιλογών των ατόμων. Δεν έχει δοτό ανθρώπινο πρότυπο ο
φιλελευθερισμός, στο στυλ του «σοβιετικού ανθρώπου», αλλά επιδιώκει να
εξασφαλίσει για κάθε άτομο τη λάμψη της προσωπικότητας, τη χαρά του
διαφέρειν και την ευθύνη του βούλεσθαι. (...) Έτσι οι αξίες
διαμορφώνονται στη συνείδηση των ελευθέρων ατόμων ως μείγματα
απαγορεύσεων και επιταγών τις οποίες επιλέγουν τα αυτόνομα εγώ στην
πορεία της ζωής τους με δική τους ευθύνη.''
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου