Ταυτότητες και ξενοφοβία- αναδημοσιευση

Ταυτότητες και ξενοφοβία-

Του Πέτρου Θεοδωρίδη  ’

 πηγη :   

http://ecology-salonika.org/2009/?p=3578

 Παρατήρηση πρώτη:

 Η ξενοφοβία, ο φόβος του άλλου μάλλον, χαρακτηρίζει έτσι  κι αλλιώς τις ταυτότητες. Νομίζω ότι το αίσθημα της οικειότητας συντίθεται με το αίτημα της ταυτότητας, σαν με σταυροβελονιά. Η ταυτότητα  προσφέρει στο άτομο ένα  αίσθημα εμπιστοσύνης  στον κόσμο.

Αντίστροφα το αίσθημα  της οικειότητας συνοδεύεται  σχεδόν πάντα  και από ένα αίσθημα  ξενοφοβίας, όχι με την έννοια της αποστροφής  προς τον άνθρωπο -  ξένο αλλά  με την έννοια του φόβου της αποστροφής προς ανοίκειες καταστάσεις, προς καταστάσεις που  προκαλούν αγωνία.

Το ζήτημα  όπως  τίθεται στην παρούσα κατάσταση δεν τίθεται  ως γενικό αίσθημα  ξενοφοβίας  αλλά να διακρίνουμε  τι είναι εκείνο που διακρίνει στην παρούσα στιγμή το αίσθημα  της ξενοφοβίας. Ποια είναι η ειδική του ρίζα; Τίτλος της ομιλίας μου είναι  “Παρατηρήσεις πάνω στις σύγχρονες ταυτότητας  και το αίσθημα της ξενοφοβίας”. Πρόκειται για μάλλον αποσπασματικές παρατηρήσεις; Αυτές οι παρατηρήσεις έχουν να κάνουν καταρχήν  με τις αντιφάσεις που παρουσιάζει το πρόβλημα σήμερα. 

Αντιφάσεις που ξεκινούν κατά αρχήν από μια υλική πραγματικότητα παγκοσμιοποιημένη, περίπλοκη, διάχυτη και αποσπασματική και από την άλλη πλευρά από μια φαντασιακή αναπαράσταση αυτής της πραγματικότητας, που την ανασυνθέτει νοσταλγικά.

Να εξαλείψει τις γωνίες τα χάσματα και τα κενά, να την αναπλάσει ως ενιαία και μοναδική

Η δεύτερη παρατήρηση έχει να κάνει με τις διαφοροποιήσεις που υφίσταται η έννοια της ταυτότητας, από την παραδοσιακή εποχή στην νεότερη (σ’ αυτό που ορισμένοι ονομάζουν νεωτερικότητα και άλλοι καπιταλισμό και εν τέλει στην ύστερη νεωτερική εποχή και ύστερο καπιταλισμό,

Δεν θα  μπορούσα  βέβαια  να αναλύσω στην πληρότητα  τους αυτούς τους όρους  παραδοσιακή  κοινωνία η  νεωτερικότητα.

 Θα σταθώ μόνο υπαινικτικά σε μια πλευρά τους αυτή της νοοτροπίας του νοητικού προσανατολισμού τους η αν θέλετε των άξιων.  Λοιπόν στην παραδοσιακή κοινωνία το παρελθόν  ως παράδοση αποτελούσε υπέρτατη άξια. Όπως λέει ο Αντονυ Γκιντενς: «η παράδοση είναι κατά κάποιο τρόπο αναμεμιγμένη με τον έλεγχο του χρόνου’’.

Η παράδοση είναι ένας προσανατολισμός στο παρελθόν, τέτοιος ώστε  το παρελθόν να ανασκευάζεται έτσι ώστε να έχει μεγάλη επιρροή στο παρόν

 Η παραδοσιακή κοινωνία άλλαζε αργά, οι μετασχηματισμοί της ήσαν σχεδόν αδιόρατοι. Στην παραδοσιακή ο γιος καλούνταν  να κάνει ότι ο πατέρας τους  και ο παππούς του. Σε μια τέτοια κοινωνία  όπου το παρελθόν  αποτελούσε και πηγή έγκυρης γνώσης,  η λέξη  γέρος ή γέροντας  αποκτούσε συχνά  και όχι άδικα  συνδηλώσεις σοφίας. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά  της παραδοσιακής  κοινωνίας έχει να κάνει με τη φύση της αλήθειας. Η  αλήθεια ή η σοφία στις παραδοσιακές κοινωνίες είναι τυποποιημένη, αποθηκεμένη  περνά από γενιά  σε γενιά. Οι ειδικοί της  γνώσης αυτής είναι γέροντες, σοφοί, φύλακες, της γνώσης. Αντίθετα  θυμηθείτε ότι η ίδια λέξη  γέρος συχνά σημαίνει μια απαξία, κάτι το άχρηστο στις νεωτερικές κοινωνίες. Και είναι φυσικό  μιας και η νεωτερικότητα  συνυφαίνεται  με την γοργή αλλαγή .Η φύση της έγκυρης  γνώσης  της αλήθειας, αλλάζει.

 Στη νεωτερικότητα  ως επαΐοντες  παύουν να θεωρούνται οι φύλακες της  παράδοσης, οι γέροντες οι σοφοί,  αλλά οι εμπειρογνώμονες, οι επιστήμονες, οι ειδικοί. Η  ίδια η εδραίωση της γνώσης  αλλάζει. Παύει πια να είναι τυποποιημένη και γίνεται προτασιακή. Δηλαδή οι γνώσεις  προτείνονται  με επιφυλάξεις για τη σχετικότητα τους έτοιμες να ανατραπούν από νεότερες γνώσεις.   Η έγκυρη γνώση  αυτήν είναι προσβάσιμη σε αυτούς που είναι έτοιμοι και πρόθυμοι να μάθουν  κι όχι στα γέρικα μυαλά. Η λατρεία της νεότητας συνοδεύει την  νεότερη εποχή και αυτό γιατί στη νεωτερικότητα η αλλαγή, η όλο και πιο γρήγορη αλλαγή σε κάθε αποτελεί αναπόσπαστο  ανύπαρκτο στοιχείο. Θα έλεγα ότι όπως  το φάντασμα του παρελθόντος  βαραίνει την παραδοσιακή κοινωνία, έτσι και  διαρκώς επιταχυνόμενη αλλαγή στοιχειώνει τη νεωτερικότητα.

Και η ύστερη νεωτερικότητα, -η κατα άλλους μετανεωτερικότητα , ή ανακλαστική  ή αυτοπαθής μεταμοντέρνα κατάσταση στην οποία όλο και περισσότερο εισερχόμαστε (ή μάλλον βυθιζόμαστε);

Θα έλεγα ότι αυτή αποτελεί συνεχεία και εμβάθυνση   και επιτάχυνση της νεωτερικότητας ,μια αλλαγή σε βαθμό εξαΰλωσης  όπου κάθε τι το σταθερό «εξατμίζεται», όπως έλεγε κάποτε  ο Μαρξ μιλώντας για τις συνέπειες του καπιταλισμού.  Θα μπορούσαμε ακόμα να πούμε ότι αν  η νεωτερικότητα είχε ως αντίπαλο που έπρεπε να  καθυποτάξει ή να καταβροχθίσει την φύση ή τις παραδοσιακές κοινωνίες  τον η μετανωτερικοτητα  δεν βρίσκει  πια παρθένα γή. Ετσι καταλήγει να καταβροχθίσει την ίδια την μητέρα της τη νεωτερική να υποσκάψει τα θεμέλια της  την βιομηχανική  κοινωνία  να ανατρέψει τις όποιες σταθερότητες της νεωτερικότητας

Εδώ θα ήθελα να κάνω μερικές επί μέρους παρατηρήσεις

Τι είναι ταυτότητα; Ταυτότητα είναι ένα όνομα που δίνουμε σε κάποιον  η σε κάτι. Όταν αυτό το όνομα το δίνουμε σε ένα ζώο  ή αντικείμενο  δεν υπάρχει πρόβλημα. Λέμε :αυτό είναι ένα τραπέζι και το τραπέζι δεν αντιδρά καθόλου. Αυτό -λέμε -είναι ένας πίθηκος  και ο πίθηκος το δέχεται και συνεχίζει να πιθηκίζει αδιάφορα.

Η ταυτότητα όμως, η ονοματοδοσία- αποτελεί πρόβλημα όταν αφορά σε ανθρώπους. Η προσωπική ταυτότητα προϋποθέτει αναστοχοσμό και διαντίδραση . όταν αποδίδουμε ταυτότητα σε έναν άνθρωπο, αυτός  συνεχίζει να την επεξεργάζεται , να διερωτάται για αυτήν , να την διαφοροποιεί και να την μεταλλάσσει. Έτσι η προσωπική ταυτότητα δεν αποτελεί κάτι το δεδομένο όπως π.χ η ταυτότητα ορισμένων αντικειμένων: Ως ταυτότητα με τον εαυτό προϋποθέτει αυτοσυνείδηση, δηλαδή αναστοχαστική αναδίπλωση. Με αυτή την έννοια η προσωπική ταυτότητα, ορίζεται ως ”ο εαυτός όπως αναστοχαστικά κατανοείται από το πρόσωπο με όρους προσωπικής βιογραφίας”[1]

Ο Πίθηκος δεν ρωτάει τον εαυτό του ποιος είμαι

Το ποιος είμαι  είναι ένα διαρκές ανθρώπινο ερώτημα.

Εδώ θα ήθελα να ανοίξω μια παρένθεση  και να δώσω ένα παράδειγμα του πώς διαμορφώνεται η προσωπική ταυτότητα σχεδόν σε όλους μας

Ας φανταστούμε το  πως  αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ένα μωρό. Καθώς η  μητέρα δείχνει στο μωρό την ίδια την απεικόνιση στον καθρέπτη συχνά του λέει ‘’έχεις τα μάτια του παππού ’’ ή ‘’είσαι φτυστός ο πατέρας σου. Κι αυτές  είναι συμβολικές  απαγγελίες πού εσωτερικεύονται κατά τη βρεφική ηλικία. Το μωρό δένεται με την εικόνα  του μέσα από  λέξεις και  ονόματα . Λέει κατά  κάποιο τρόπο στον εαυτό του ‘’Να ποιος είμαι’’, μου το είπε η μητέρα μου.  Θέλω να πω, πώς   η προσωπική μας ταυτότητα  εξαρτάται από το πώς  προσλαμβάνουμε τις  λέξεις των γονέων μας –των σημαντικών  για μας άλλων. Και όχι μόνο αυτό:

Η ταυτότητα  μας προϋποθέτει  και μια αναγνώριση του εαυτού μας :μέσω των άλλων, δηλαδή  μέσω μιας εικόνας

Πάλι φανταστείτε  ένα μωρό μπροστά σε  ένα καθρέπτη. Εκεί  αναγνωρίζει –ίσως  για πρώτη φορά τον εαυτό του –αποκτά μια αίσθηση του εαυτού μέσω μιας ταύτισης με μια εικόνα, πού του  δίνει  την αίσθηση –η ψευδαίσθηση- πληρότητας , ελέγχου πάνω στο σώμα του.

Και όχι μόνο αυτό. Το βλέμμα του άλλου του σημαντικού προσώπου της ζωής  μας ακολουθεί  συνεχώς. Ας φανταστούμε  κάποιον πού οδηγεί   με μεγάλη ταχύτητα. Ίσως  ταυτίζεται με  την εικόνα  ενός οδηγού αγώνων  ταχύτητας. Το κρίσιμο ερώτημα  όμως είναι: Για ποιόν ταυτίζεται ; Ποιος θάθελε-ποιο φανταστικό βλέμμα  να τον βλέπει; Το βλέμμα του  πατέρα ίσως;

Να πού  μπορούμε να ανασκευάσουμε  το αρχικό ερώτημα πού αφορά στις ταυτότητες; Όχι μόνο ‘’ποιος είμαι; ‘’Αλλά  και’’ για ποιόν’’  δηλαδή ποιος με  βλέπει  ή καλύτερα ποιος θάθελα να με δει .

Έτσι όταν μιλάμε για ταυτότητες,  δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτές  είναι κατηγοριοποιήσεις που αποδίδουμε στους άλλους που προκαλούν  και αναστοχασμούς και αναδράσεις και αντιδράσεις. Να δώσω ένα  παράδειγμα. Ας μιλήσουμε για την γυναικεία ταυτότητα. Για χιλιάδες χρόνια η έννοια της θηλυκότητας ως χαρακτηριστικό της γυναικείας ταυτότητας προερχόταν και προσδιοριζόταν από τους άνδρες. Θηλυκό  θεωρείτο ότι ήταν  ντροπαλό, δεκτικό υποταγμένο. Σωστή  και τίμια γυναίκα  θεωρούνταν αυτή που χαμήλωνε τα μάτια  που  κοκκίνιζε μπροστά στον άνδρα.

Όμως, ας σκεφτούμε  ότι τα τελευταία χρόνια  γίναμε  μάρτυρες μιας μεγάλης σιωπηλής επανάστασης. Είμαστε  αντιμέτωποι ανάμεσα στα αλλά με μια ραγδαία  μεταβολή στις σχέσεις των δύο φύλων. Αυτή η μεταβολή έχει βέβαια  και υλικές αιτίες όπως  την μαζική είσοδο των γυναικών στον χώρο της εργασίας αλλά   και υποκειμενικές  :δηλαδή τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της θηλυκότητας από τις ίδιες τις γυναίκες. Αυτό με τη σειρά  του προκαλεί διαντίδραση κι επαναπροσδιορισμό στην έννοια του άνδρα .

Θέλω να πω ότι καθώς  η γυναίκα αμφισβητεί τη ίδια την ταυτότητα που της προσέδωσαν  και καθώς οι αχείς των δυο φύλων αποτελούν ένα σύστημα, η παραδοσιακή ταυτότητα και  ο ρόλος του άνδρα περνάνε  και αυτή μια κρίση μια κρίση αμφισβήτησης.

Τώρα σκεφτείτε : πρόκειται για δυο ταυτότητες ανδρικές και γυναικείες , πανάρχαιες  που θεωρούνται «φυσικές» κι όμως βλέπουμε ότι και σε αυτές  και μάλιστα ολοταχώς και με  ραγδαίο τρόπο, διεισδύει  σήμερα  η αμφισβήτηση και η μεταβολή. Ε λοιπόν δεν είναι φυσικές ,ούτε καν πολιτισμικές αλλά εν τέλει βαθύτατα πολιτικές  οι δύο θεμελιώδεις ταυτότητες των δύο φύλων. Θέλω να πω ότι το πολιτικό παρεισφρύει ακόμα και εκεί που φαινομενικά η φύση κανόνισε τα πάντα. 

Και σκεφτείτε αν στις λεγόμενες φυσικές ταυτότητες  διεισδύσει  το πολιτικό πόσο μάλλον στ εθνικές κοινωνίες οι ταξικές ταυτότητες Τώρα μιλώντας για τον πολιτικό θάθελα να θυμίσω ότι έχουμε  χονδρικά δύο  ορισμούς του πολιτικού,

Ο πρώτος είναι ένας ορισμός που οδηγεί στην πάλη ή και στην βία. Η έννοια του πολιτικού  έλεγε ο  Καρλ Σμίτ  έγκειται  στη  διάκριση του φίλου από τον εχθρό.

Από την άλλη μεριά η Χάννα Αρεντ παρομοιάζει την φύση του ‘’πολιτικού με ένα τραπέζι, που μας ενώνει όπως λέει ,αλλά και μας χωρίζει από  τους άλλους’’.

Έτσι και η ανάδυση των πολλών ταυτοτήτων στην εποχή μας  μπορεί να οδηγήσει σε μια βίαιη εκδοχή σε πόλεμο όλων εναντίον όλων. Μπορεί όμως να οδηγήσει στην συνδιαλλαγή και στην επαναδιαπραγμάτευση των ταυτοτήτων.

Η επόμενη παρατήρηση έχει να κάνει με την τοπολογία ,την χωροταξία αν θέλετε των τριών τύπων κοινωνιών που σας προανέφερα

Χρησιμοποιώ τον όρο τοπολογία για να το συνδέσω  με το θέμα της απόστασης μεταξύ των ταυτοτήτων:. Με λίγα λόγια  νομίζω πώς μιας κάποια απόσταση  με τον άλλο είναι και απαραίτητη για  να σταθεροποιηθεί ένα αίσθημα  οικειότητας ,εμπιστοσύνης ,οντολογικής ασφάλειας στις ταυτότητες. Η πολύ κοντινή επαφή προκαλεί συχνά συναισθήματα αποστροφής και προκαλεί το αίσθημα της  ξενοφοβίας

Η Catherine Clement μας δίνει ένα  γλαφυρό παράδειγμα:

 Συχνά ινδιάνικες ομάδες  εξαιτίας των τυχαίων  νομαδικών περιπλανήσεων ή των καταστροφών συναντιόντουσαν  χωρίς να το θέλουν. Κάτι τέτοιο συνέβη στους Ινδιάνους Μαντάνους της Βόρειας Αμερικής. Μια ομάδα Ινδιάνων με γειτονικό πολιτισμό, τους συνάντησε κι έμαθε κοντά τους την καλλιέργεια του καλαμποκιού. Αλλά, σύντομα  οι Μαντάνος τους ζήτησαν να ξαναφύγουν, και οι γέροντες ακόμα επαναλαμβάνουν αυτό πού ειπώθηκε τα παλιά εκείνα χρόνια: 

Θα ήταν καλύτερα να φύγετε  πέρα απ’ τον ποταμό, και να φτιάξετε εκεί το χωριό σας, γιατί τα δικά μας έθιμα είναι πολύ διαφορετικά από τα δικά σας. Καθώς οι νέοι δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, θα μπορούσαν να έρθουν σε διαφωνίες και να αρχίσουν τον πόλεμο. Μην πάτε πολύ μακριά, γιατί οι λαοί πού ζουν μακριά είναι σαν ξένοι μεταξύ τους και ο πόλεμος μπορεί να ξεσπάσει ανάμεσα τους. Ταξιδέψτε προς βορρά  μέχρις ότου να μη μπορείτε πια να δείτε τον καπνό από τα σπίτια μας ,και χτίστε εκεί το χωριό σας. Έτσι θα είμαστε αρκετά κοντά για να μείνουμε φίλοι και όχι τόσο μακριά ώστε να γίνουμε εχθροί»[2]  

Ας φανταστούμε τώρα την νεωτερική, την  μετανεωτερική και την παραδοσιακή κοινωνία ως γεωγραφικούς τόπους. Στην  η παραδοσιακή κοινωνία ήταν αποδεκτή η συνύπαρξη με τον άλλο, (με άλλες εθνότητες, με άλλους πολιτισμούς αν εξαιρέσουμε τους θρησκευτικούς φανατισμούς και τα κατά διαστήματα  πογκρόμ εναντίον  Εβραίων κ.λπ.). Αυτό οφείλεται στην τοπολογία της  προνεωτερικής εποχής του  μεσαίωνα για παράδειγμα στη Δυτική Ευρώπη. Σ’ αυτήν οι τόποι είναι ακίνητοι, αμετάθετοι, σαφώς χωρισμένοι, με όρια και αποκλεισμούς και καθαγιασμένοι μέσα από μια ’’αλλοκοσμική’’ πηγή νομιμοποίησης. Ο παραδοσιακός πολιτικός και κοινωνικός κόσμος, ήταν κόσμος ανυπέρβλητων διακρίσεων περιχαρακώσεων συμβόλων ενδυματολογικών, θρησκευτικών, γεωγραφικών, κοινωνικής θέσης. Η υπέρβαση τους αποτελούσε ”ύβριν”, προσβολή της τάξης του κόσμου. 

Αυτές οι κάθετες και οριζόντιες διακρίσεις, πού σχηματίζουν τον καμβά της παραδοσιακής κοινωνίας, ήσαν όχι μόνο αμετάθετες αλλά και απαραίτητο μέρος της πολιτικής νομιμοποίησης. Οι παραδοσιακές κοινωνίες και τα παραδοσιακά κράτη απέφευγαν τη σύγχυση των ορίων. Χαρακτηριζόταν από μια πολύ περίπλοκη κατανομή εργασίας πού συνοδευόταν και κατά κάποιο τρόπο επικυρωνόταν από μια μεγάλη πολιτισμική διασπορά. H πολιτισμική διαφοροποίηση συνιστά ένα είδος ορατής εκδήλωσης των διάφορων σταθερών βαθμιδών και ρόλων και συνεπώς εξαφανίζει τις σχετικές αμφιβολίες. Οι διαφοροποιήσεις λόγου, ενδύματος, τρόπων εμφάνισης, αποτελούν δείκτες των προνομίων και δικαιωμάτων των φορέων τους [3] Συστατικός όρος της κυριαρχίας ήταν ακριβώς η ασφαλής εσωτερική οριοθέτηση της εθνοτικής- ταξικής διάκρισης κυβερνώντων- κυβερνωμένων

Στην παραδοσιακή κοινωνία οι ταυτότητες έμοιαζαν με κείνες τις Ρωσικές κούκλες  μπαμπούσκες  που η μία περικλείει την άλλη.

Άλλοι παρομοιάζουν την παραδοσιακή ταυτότητα να είναι ένα κρεμμύδι που οι εξωτερικές φλούδες περικλείουν με ασφάλεια τις εσώτερες, καθώς η παραδοσιακή κοινωνία είναι στραμμένη ολόπλευρα προς το παρελθόν ως πηγή γνώσης και αξίας. Το ερώτημα ποιος είμαι τίθεται σε πολύ μικρότερο βαθμό . αφορά μόνο ορισμένους διανοούμενους και όχι την μεγάλη μάζα των ανθρώπων.

Το δεύτερο παράδειγμα κοινωνίας , είναι οι νεωτερικές κοινωνίες

Εδώ Θα ήθελα να σας  πω ότι η νεωτερική κοινωνία ταυτίζεται με την άνοδο του καπιταλισμού, αλλά δεν είναι μόνο αυτό είναι και άλλα πράγματα που μάλλον δεν μας παίρνει  ο χρόνος να αναπτύξουμε. Αντίθετα η τοπολογία του νεωτερικού πολιτικού κόσμου είναι  γεωμετρία επιφανειών, γραμμών σε κίνηση, ευλύγιστων πού συγκρούονται τέμνονται, αλληλεπικαλύπτονται, πού επιδέχονται μια διαρκή αντιμετάθεση, γεωμετρία συγκρούσεων και αλλαγών, πού χαρακτηρίζεται από την απλοποίηση, ευθυγράμμιση, αποσαγήνευση των διακρίσεων. Η νεωτερική πολιτική συνεπώς χαρακτηρίζεται από μια μια γενικευτική, εξισωτική τοπολογία. Αναδεικνύει το στοιχείο της ισότητας όχι ως υψηλή αξία, αλλά ως ενύπαρκτο στην καθημερινότητα της. 

Ο κοινωνικός και πολιτικός κόσμος , παύει να διαχωρίζεται σε διαμερίσματα όπου ισχύουν διαφορετικοί νόμοι, ο κόσμος αρχίζει να γίνεται ενιαίος Ο κοινωνικός και πολιτικός κόσμος παύει να χωρίζεται σε διαμερίσματα όπου ισχύουν διαφορετικοί νόμοι, συνήθειες, έθιμα ή τελετουργίες. Με αυτό δεν θέλω  να πω πως στη νεωτερική εποχή παύουν να υπάρχουν κοινωνικές ανισότητες, κάθε άλλο το αντίθετο συμβαίνει. Όμως καθώς οι ανισότητες αυτές  προβάλλουν σε ένα εξισωτικό ιδεολογικό τοπίο, καθώς  συνυπάρχουν με  μια γενικευμένη προσδοκία ισότητας, οι ανισότητες, ταξικές, εθνοτικές  ακόμα και ανισότητες φύλου προκαλούν πια τη ζήλια ,τον φθόνο την μνησικακία  

Και καθώς όπως προείπαμε στις νεωτερικές κοινωνίες το μέλλον γίνεται αξία και όχι το παρελθόν, οι παραδοσιακές ταυτότητες χάνουν τη συνοχή τους. Το ερώτημα ποιος είμαι αναδύθηκε με ένταση, όμως η νεωτερική κοινωνία , ο καπιταλισμός αν θέλετε ή η βιομηχανική κοινωνία απάντησε σ αυτό το ερώτημα με τους δικούς της τρόπους. Είσαι το επάγγελμά σου, η καριέρα σου, ο ρόλος σου.

 Στα πλαίσια της σχέσης των δύο φύλων προχώρησαν σε ένα νέο καταμερισμό  εργασίας ανάμεσά τους. Ο άνδρας είχε στον 19 ο αιώνα και μέχρι πριν από κάποια χρόνια να αντιμετωπίσει την πρόκληση του κοινωνικού ανταγωνισμού.

Η γυναίκα τα του οίκου της

Συνέπεια  το θάρρος να θεωρηθεί ανδρική ιδιότητα ενώ το συναίσθημα ,η ευαισθησία, γυναικεία ιδιότητα

Η νεωτερικότητα επίσης γέννησε και την έννοια του παιδιού ως προστατευόμενου μικρόκοσμου που πρέπει να αντιμετωπισθεί με τρυφεράδα αλλά και σκληρότητα απομονωμένος όμως από τον κόσμο των μεγάλων σε μια μακρόχρονη περίοδο μαθητείας .

Η νεωτερική εποχή επίσης έδωσε και απαντήσεις στο πρόβλημα των ομαδικών ταυτοτήτων ,μια από αυτές ήταν τα έθιμα

Στο ερώτημα ποιοι είμαστε ,άρχισε να δίδεται η απάντηση είμαστε Γερμανοίι, Γάλλοι, Έλληνες πάνω απ’ όλα.

Μ’ αυτό θέλω να πω ότι οι εθνοτικες ή καλύτερα προεθνικές γλωσσικές διαφοροποιήσεις δεν υπήρχαν για παράδειγμα στον μεσαίωνα απλά ότι αυτές δεν ήταν και τόσο σημαντικές

Οι θρησκευτικές διαφοροποιήσεις ήταν σημαντικότερες και επικάλυπταν όλες τις άλλες.

Η θρησκεία σκεφτείτε ήταν η πιο μεγάλη κούκλα μπαμπούσκα που περιέκλειε όλες τις άλλες

Η νεωτερική εποχή ήταν πού ανέσυρε την εθνότητα και την κατέστησε θεμελιακή ταυτότητα ως εθνική ταυτότητα .

 Ανάλογα να σκεφτούμε  ότι ίσχυε  και για τις ράτσες η τις φυλές . Στην παραδοσιακή κοινωνία και μέχρι την νεωτερική εποχή δεν υπήρχε  ρατσισμός με την νεωτερική έννοια . Βέβαια οι χριστιανοί μισούσαν τους  μουσουλμάνους κι το αντίστροφο . Αλλά δεν υπήρχε η ιεράρχηση των φυλών, η γνωστή από την ρατσιστική θεωρία του 19^ου αιώνα.

Ο Οθέλος του Σαίξπηρ, για παράδειγμα ήταν όπως ξέρουμε  μαύρος. Αλλά κατείχε και μια υψηλότατη  θέση στο  διοικητικό σύστημα της Βενετίας ,ως κυβερνήτης της Κύπρου. Οι Εβραίοι διώκονται βέβαια στην μεσαιωνική Ευρώπη όχι όμως για κάποιες εγγενείς φυλετικές τους ιδιότητες (όπως αργότερα με τον  νεωτερικό αντισημιτισμό ) αλλά ως προαιώνιοι εχθροί των χριστιανών.

 Η νεώτερη εποχή ήταν που αντικατέστησε τις θρησκευτικές  αιτιολογήσεις  του κόσμου με βιολογικές. Όλος σχεδόν ο 19^ος αιώνας στην Δυτική Ευρώπη και ένα μεγάλο μέρος του 20^ου κατακλύζεται  από ψευδό βιολογικές θεωρίες από έναν κοινωνικό Δαρβινισμό. Σύμφωνα  με αυτόν υπάρχει μια υποτιθέμενη ιεραρχία φυλών, ράτσες που όλως τυχαίως αντιστοιχούσαν στον τότε  εγκόσμιο καταμερισμό  εργασίας. Στην κορυφή βρισκόταν οι λευκοί αποικιοκράτες. Στον πάτο  της ιεραρχίας, οι έγχρωμοι, οι μαύροι. Παραδόξως οι πρώτοι, οι λευκοί διέθεταν και εκείνα τα χαρακτηριστικά  που σύμφωνα με την ψευδοεπιστήμη της εποχής την φυσιογνωμική  σημαδεύουν τους βιολογικά ανώτερους ανθρώπους. Πχ μεγάλο μέτωπο , λεπτό πηγούνι κ.λ.π

Αντίθετα στους μαύρους αποδίδονταν βιολογικά χαρακτηριστικά  που τους τοποθετούσαν πάλι σύμφωνα με την ψευδοεπιστήμη αυτή κοντά στο επίπεδο του ζώου. Οι παραστάσεις των μαύρων της εποχής, λίγο διέφεραν  από εκείνες των πιθήκων. Παράλληλα βέβαια τους αποδίδονταν  και εκείνο που αποτελούσε και τον μεγάλο υπόκωφο τρόμο της βικτωριανής αποικιοκρατικής ηθικής: η αχαλίνωτη σεξουαλικότητα.

Τώρα , ένα χαρακτηριστικό  της ύστερης νεωτερικοτητας  η μετανεωτερικοτητα: ειναι η πλήρης  αποϊεράρχιση στη σχέση των ταυτοτήτων. Αυτό δηλαδή  που ισχύει με την  γυναικεία ή την ανδρική ταυτότητα ισχύει και για την εθνική ή και φυλετική. Καθώς η μετανεωτερική εποχή μας καθιστά τα σύνορα μεταξύ των ταυτοτήτων πορώδη και ρευστά: καμία η σχεδόν  καμία ταυτότητα δεν δέχεται εύκολα να θεωρηθεί  κατώτερη από τις άλλες  

Αλήθεια, τι χαρακτηρίζει την εποχή μας; Την χαρακτηρίζει η γρήγορη  αλλαγή και εναλλαγή των ρόλων αλλά σε συνθήκες σχεδόν εξάτμισης, εξαϋλώσεις : Πως για παράδειγμα  μπορεί κανείς να ταυτιστεί με ένα ρόλο , ας πούμε επαγγελματικό ρόλο όταν η ελαστικοποίηση της εργασίας μας καλεί να αλλάξουμε πολλά επαγγέλματα στην διάρκεια της ζωής μας; Αλλά και τα περιεχόμενα  των ρόλων , οι απαιτήσεις των ρόλων αλλάζουν. Ο ρόλος  είναι η αναμενόμενη από τους άλλους συμπεριφορά  και ποιος  μπορεί να προβλέψει με σταθερότητα σήμερα  τι αιτούν οι άλλοι  από το επάγγελμα του καθηγητή , του γιατρού  του αρχιτέκτονα, τον ρόλο του άνδρα η της  γυναίκας.

 Πώς να ταυτιστεί κάποιος  με την  μέχρι τώρα διαμορφωμένη ενική  του ταυτότητα.

Ζούμε σε μια εποχή  που οι μνήμες ακόμα και οι εθνικές μνήμες  αναθεωρούνται  διαρκώς και λόγω της αναψηλάφησης της ιστορίας αλλά και γιατί η επαφή με αλλά έθνη και άλλους πολιτισμούς  στην εποχή της παγκοσμιοποίησης  είναι άμεση και διαρκής .

Επίσης ζούμε  σε μια εποχή εναλλαγής ρόλων, και αξιακού σχετικισμού.

Αποκαλούμε «εναλλαγή»  την δυνατότητα να επιλέξει το άτομο ανάμεσα σε διαφορετικά και πολλές φορές αντιφατικά ερμηνευτικά συστήματα

Η φοβερά αυξανόμενη δυνατότητα για ταξίδια, πραγματικά η φανταστικά, προσφέρει στους ανθρώπους την ευκαιρία να σκεφτούν ότι  ο πολιτισμός τους και οι θεμελιακές τους αξίες είναι κάτι σχετικό στον χώρο και στον χρόνο.

Η κοινωνική κινητικότητα, δηλαδή η κίνηση από  ένα κοινωνικό στρώμα στο άλλο, μεγεθύνει αυτή τη σχετικοποιηση. Οπουδήποτε εμφανίζεται εκβιομηχάνιση, ένα  νέο δυναμικό διοχετεύεται στο κοινωνικό σύστημα. Μάζες ανθρώπων αρχίζουν να αλλάζουν την κοινωνική τους θέση ,είτε ομαδικά είτε ατομικά. Μέσα από αυτή τη κίνηση  το άτομο κάνει συχνά ένα σημαντικό ταξίδι όχι μόνο σε μια ποικιλία κοινωνικών ομάδων αλλά και στον πνευματικό κόσμο  πού συνδέεται κατά  κάποιο τρόπο με αυτές τις ομάδες.

Με όλη αυτή τη ρευστότητα των κοσμοθεωρήσεων  στη σύγχρονη κοινωνία, δεν είναι περίεργο πού η εποχή μας χαρακτηρίζεται σαν εποχή μεταστροφών.  

Tα πράγματα δείχνουν σαν ο σύγχρονος άνθρωπος, και ιδιαίτερα ο σύγχρονος μορφωμένος άνθρωπος, να βρίσκεται σε μια μόνιμη κατάσταση αμφιβολίας γύρω από τη φύση του εαυτού του και του σύμπαντος μέσα στο οποίο ζει

Αυτό  οδηγεί στη ρευστότητα των ταυτοτήτων

Οι παραδοσιακές   κοινωνίες προσδίνουν  καθορισμένες  και μόνιμες ταυτότητες στα μέλη τους….

Στην εκσυγχρονισμένη κοινωνία, η ιδια η ταυτότητα είναι κάτι το αβέβαιο και ρευστό.  Το άτομο συνήθως δεν γνωρίζει τι αναμένουν από αυτό στο ρόλο του κυβερνήτη, του γονιού  του πολιτισμένου ανθρώπου ή του σεξουαλικά διαφορετικού. Κατά  κανόνα  ,λοιπόν χρειάζεται διάφορους ειδικούς για να του το πουν . Ο συγγραφέας κάποιου βιβλίου του λέει τι είναι πολιτισμός, ο διακοσμητής τι γούστο πρέπει  να έχει και ο ψυχαναλυτής ποιος είναι. Το να ζεις σε μια εκσυγχρονισμένη κοινωνία  σημαίνει να ζεις στο κέντρο ενός καλειδοσκοπίου εναλλασσόμενων ρόλων 

Μια απάντηση που δοκίμασε να δώσει η περασμένη δεκαετία στο πρόβλημα των πολλαπλών ταυτοτήτων ήταν εκείνη της πολυπολιτισμικότητας. 

Εδώ να  πούμε ότι η πολυπολιτισμικότητα αναδεικνύει ως  κυριότερη ηθική αρετή  την ανεκτικότητα  η οποία εύκολα  γλιστρά στην αδιαφορία Επίσης να πούμε ότι το ιδεολόγημα της πολυπολιτισμικότητας  συνέπεσε με την εξάπλωση του οικονομικού και κοινωνικού φαινόμενου της παγκοσμιοποίησης. 

 Λέγεται ότι η παγκοσμιοποίηση διαλύει τα σύνορα και μας κάνει όλους κινητικούς. Στις μέρες μας όλοι είμαστε επί ποδός, αλλάζουμε θέση  μετακινούμενοι προς και από τόπους πού δεν αποτελούν κατοικία μας ,με ταξίδια, διαδίκτυο, δορυφορική τηλεόραση .Όμως ταυτόχρονα η παγκοσμιοποίηση μετατρέπει και χωρίζει  τους κατοίκους του πλανήτη σε δυο παράλληλους κόσμους:

Ο Ζ Μπάουμαν  ονομάζει «τουρίστες» τους κάτοικους του πρώτου του ολοένα περισσότερο κοσμοπολίτικου «υπερεδαφικού» κόσμου της ελίτ ,των παγκόσμιων επιχειρηματιών, των σταρ  του μάρκετινγκ. Για αυτούς τα εθνικά σύνορα ισοπεδώνονται. Ο χώρος δεν έχει  σημασία γι αυτούς εφόσον η κάλυψη οποιασδήποτε απόστασης είναι στιγμιαία. Για τους κατοίκους του δεύτερου κόσμου, τους πρόσφυγες ,τους μετανάστες, τα τείχη πού είναι χτισμένα από τους μεταναστευτικούς ελέγχους γίνονται ψηλότερα.

Για τους «τουρίστες» οι βίζες εισόδου καταργούνται. Για τους περιπλανώμενους μετανάστες- ανοίγονται οι τάφροι των ελέγχων. Οι «τουρίστες» φεύγουν από ένα μέρος  όταν νέες άγνωστες εμπειρίες τους καλούν σε άλλα μέρη. Οι περιπλανώμενοι μετανάστες όπου κι αν σταματήσουν είναι απίθανο να γίνουν δεκτοί με χαρά. (Z. Bauman Παγκοσμιοποίηση  οι συνέπειες για τον άνθρωπο μτφ Χρηστος Βαλλιανος, Πολύτροπο (1998)2004 σ 123-124).

Η παγκοσμιοποιημενη εκδοχή της πολυπολιτισμικότητας αποδείχθηκε υπερβολικά στενή.

Η ανοχή επιδεικνυόταν σε ότι θεωρείται ”πολιτισμικό” γραφικό, διακοσμητικό και άρα ακίνδυνο

: Την περασμένη δεκαετία ”πολυπολιτισμικότητα” έμοιαζε να γίνεται, όργανο του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου πού ως ”γενικό ισοδύναμο” εξισώνει τις διαφορές μέσα και από την αποδοχή της κυριαρχίας του.

Νομιμοποιημένος ”κοσμοπολίτης ” να θεωρείται ο ,νομαδικού τύπου, υπηρέτης του κεφαλαίου, ο πολύχρωμος άοσμος άνθρωπος  πού ,σύμφωνα με μια διαφήμιση του CΝΝ, το πρωί βρίσκεται στη  Μόσχα ,το μεσημέρι στη Νέα Υόρκη και το βράδυ στο Παρίσι .

Όμως η μη ιδεολογική εκδοχή της πολυπολιτισμικότητας προϋποθέτει τη αποδοχή(όχι την ανοχή) της διαφοράς, ως το ενδεχόμενο μιας ριζικής διαφορετικότητας προς τις  ιδεολογικές  προκείμενες της δικής μας ταυτότητας.[i] Οι” άλλοι” πολιτισμοί δεν αποτελούν απλά φολκλόρ ,αποτελούν συμπυκνωμένες πολιτικές πρακτικές, παράγονται από και παράγουν πολιτική, συχνά μη-δημοκρατική, ανορθολογική, βίαιη, ωμή.

Η αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου, όχι ως πεδίου επέκτασης της  δικής μας, ”καλής” πολυπολιτισμικότητας, αλλά ως ορίου-αφετηρίας για την  κατανόηση των ρωγμών της δικής μας ταυτότητας, για την αποκάλυψη του δικού μας ιδεολογικού τσιμέντου, βρίσκεται στο βάθος της έννοιας  της ” πολυπολιτισμικότητας”.

Κοιτάζοντας δηλαδή τον άλλο,  να κοιτάξουμε τον άλλο μέσα μας (εθνικό, πολιτικό ή τον Ασυνείδητο προσωπικό μας άλλο).

---

[1] Α Giddens. Modernity and Self Identity.: Stanford  University Press California 1991 σ:53

[2] Catherine Clement , Ζακ Λακάν , Βιος και Πολιτεία, Ο Σαμάνος Ψυχαναλυτής Μτφ ΜαργαρίταΚουλεντιανου . Εκδόσεις Θυμάρι,Αθήνα 1986 σ 81,82

[3] E. Gellner, Encounters with Nationalism, Blacwell Oxford (1983) 1988 p 35,35