Η ΝΤΡΟΠΗ ΙΙ . Αποσπασμα

·Πέτρου Θεοδωρίδη   

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ  ΝΤΡΟΠΉ 

Δημοσιευτηκε στο Περιοδικό ΕΝΕΚΕΝ τ 5

      Η ντροπή συνδέεται με το σώμα, το γυμνό σώμα Αναγνωρίζουμε το σώμα μας, κυρίως, μέσω των άλλων. ''Γνωρίζω τη ψυχή μου καλύτερα από το σώμα μου ''έγραφε ο Καρτέσιος. ''Αλλά μπορώ να γνωρίζω μόνο το σώμα των άλλων καθώς δεν έχω πρόσβαση στη συνείδηση τους '' [1]Ο Φρουντ συνέδεσε την ντροπή με φόβους σωματικής έκθεσης και γύμνιας :η ντροπή βρίσκει την προέλευση της στο να είσαι γυμνός μπροστά στο βλέμμα του θεατή[2].Το γυμνό σώμα είναι ιερό αλλά και προ(σ)καλεί σε βεβήλωση:στα λατινικά –μας βεβαιώνει ο Giorgio Agamben- το ρήμα βεβηλώνω (profanare) ενέχει ένα διπλό αντιφατικό νόημα: από τη μια πλευρά, καθιστώ βέβηλο, μιαίνω, από την άλλη θυσιάζω .Πρόκειται για μια αμφισημία η οποία φαίνεται να συμφύεται στο λεξιλόγιο του ιερού ως τέτοιου Το επίθετο sacer , σήμαινε τόσο τον « σεπτό, τον καθαγιασμένο, τον αφιερωμένο στους θεούς » όσο και τον « κατηραμένο , τον αποσυνάγωγο»[3]Η Μαρίνα Αμβραμοβιτς είναι μια από τις καλλιτέχνιδες που δουλεύουν με το σώμα .Το 1974,σε μια παράσταση είχε καθίσει δίπλα σε ένα τραπέζι ,προσφέροντας το σώμα της στους θεατές για να το κάνουν ο,τι ήθελαν με διάφορα αντικείμενα που βρίσκονταν πάνω σε εκείνο το τραπέζι: πριόνι, πιρούνι , δικράνι, τσεκούρι, ένα κραγιόν , ένα μπουκάλι άρωμα, κερί σπίρτα, σταφύλι, μέλι  ψαλίδια:Στο τέλος η Μαρίνα μένει ολόγυμνη. Οι θεατές της έχουν ξεσχίσει τα ρούχα κι έχουν χρησιμοποιήσει στο σώμα της όλα τα  αντικείμενα για να την πληγώσουν, να τη στολίσουν, να την χρωματίσουν. Ένας από τους θεατές της βάζει στο πρόσωπο ένα πιστόλι Το σώμα της λειτούργησε ως καταλύτης: Η καλλιτέχνιδα είχε καταφέρει να διεγείρει τα επιθετικά ένστικτα των θεατών, την κρυφή βιαιότητα τους, τις σεξουαλικές επιθυμίες τον φόβο και την ενοχή.[4]

·            Η ντροπή είναι ένα ισχυρότατο συναίσθημα που σχετίζεται με τον εξευτελισμό του σώματος. Ο Πλούταρχος διηγείται πως στην αρχαία Μίλητο εμφανίστηκε στις νεαρές παρθένους επιδημία αυτοκτονιών: «κάποτε τις Μιλήσιες παρθένες τις έπιασε πάθος δεινό και αλλόκοτο από άγνωστη αιτία. Γιατί σε όλες ,άξαφνα, έπεσε επιθυμία θανάτου και ορμή μανιακή για απαγχονισμό, και πολλές  ξεφεύγοντας την προσοχή των άλλων απαγχονιζόντουσαν…»Πιθανολογούσαν ότι ο αέρας θα ανακατεύτηκε με κάποια ουσία που προκαλεί δηλητηρίαση και έκσταση και τους έφερε παραφορά του λογικού τους. Πάντως.« το κακό φαινόταν πως ήταν θειας προελεύσεως και υπέρτερο από την ανθρωπινή βοήθεια, μέχρι που με τη συμβουλή ενός μυαλωμένου ανθρώπου, γράφτηκε σχέδιο νόμου με το οποίο να περιφέρεται γυμνό το σώμα των απαγχονιζομένων στους δρόμους της πόλης. Και όταν επικυρώθηκε, όχι μονάχα συγκράτησε αλλά και ολότελα εξαφάνισε την επιθυμία των παρθένων για θάνατο..  »Οι αυτοκτονίες σταμάτησαν γιατί η ντροπή υπερίσχυσε της (απελπισμένης)επιθυμίας θανάτου. Ο Πλούταρχος εκφράζει τον θαυμασμό του: « μεγάλο, λοιπόν , τεκμήριο ευφυΐας και αρετής είναι ο φόβος της αδοξίας και η αδυναμία να υπομείνουν την φαντασία αισχρού πράγματος, και να φέρουν την καταισχύνη που θα τις έβρισκε μετά θάνατον ,αυτές που δεν δείλιαζαν, μπροστά στα φοβερότερα πράγματα, τον πόνο και τον θάνατο…»[5].

Τι κάνουν τα παιδιά-η εμείς όταν ντρέπονται; ;Αν δεν μπορούν να κρυφτούν ,κρύβουν τα μάτια τους Στην ντροπή η άμεση παρόρμηση είναι, το να κρυφτείς, να τρέξεις μακριά, να συρρικνωθείς (να ανοίξει η γη να σε καταπιεί )οτιδήποτε για να αποφύγεις να είσαι ορατός. Αν κάποιος δεν μπορεί να φύγει , η αυτοκτονία πιθανώς να είναι η μόνη λύση. Ο Erving Goffman παραθέτει (στο Στίγμα ) το γράμμα μιας δεκαεξάχρονης στην Μις Miss Lonely Hearts; και τη ντροπή της;  δεν έχει μύτη :

«Αγαπητή Μις Λόουν λυχαρτς

Είμαι δεκαέξι ετών και δεν ξέρω τι να κάνω αι θα σας ήμουν υποχρεωμένη αν μπορούσατε να μου πείτε τι να κάνω . […] Κάθομαι κοιτάω τον εαυτό μου, ώρες ολόκληρες και κλαίω . Έχω  μια τεράστια  τρύπα που χάσκει στο πρόσωπο μου και αυτό τους τρομάζει όλους –κι εμένα ακόμα .

Σε τι έχω φταίξει;

 Κι αν ακόμα έκανα κακές πράξεις ,δεν μπορεί να τις έκανα  πριν γίνω ενός χρόνου . Και  πάλι αφού γεννήθηκα ετσι; Ρώτησα  τον μπαμπά κι αυτός  λέει δεν ξέρει , ίσως να έκανα κάτι στην άλλη ζωή πριν γεννηθώ ή μπορεί και να τιμωρούμαι για τις δικές του αμαρτίες . Δεν το πιστεύω γιατί είναι πολύ καλός άνθρωπος . Πέστε μου , θα έπρεπε να αυτοκττονήσω» ; Μια Απελπισμένη [6]

·            Η ντροπή έχει να κάνει το βλέμμα , και την δική μου γύμνια. Η ντροπή ,εκφράζεται στην αρχή με την παρόρμηση να κρύψουμε το πρόσωπο μας ή να μας καταπιεί η γη (εσωτερικευμένος θυμός),η να ευχηθούμε να γίνουμε αόρατοι. Η ντροπή έχει να κάνει με,το βλέμμα του άλλου αλλά μπορεί να εμφανισθεί όταν  παρόντες είναι μόνο ο εαυτός και ο καθρέφτης:« Όταν επιτέλους σηκώθηκα …πήγα μπροστά από ένα μεγάλο καθρέφτη να κοιταχτώ ,και πήγα μόνος μου. Δεν ήθελα κανένας να ξέρει πως ένιωσα όταν  είδα τον εαυτό μου για πρώτη φορα …. Δεν άρχισα να ουρλιάζω σαν λυσσασμένος όταν αντίκρισα τον εαυτό μου. Απλώς ένιωσα μουδιασμένος . Αυτός ο άνθρωπος στον καθρέφτη δεν γινόταν να είμαι εγώ . Μέσα μου ένιωθα σαν ένας υγιής, κανονικός , τυχερός άνθρωπος –αχ όχι όπως αυτός στον καθρέφτη. Ωστόσο , όταν έστρεψα το πρόσωπο μου στον καθρέφτη, είδα εκεί τα δικά μου μάτια να με κοιτάνε , καίγοντας από ντροπή…..είδα ένα ξένο ,μια μικρή αξιολύπητη , αποκρουστική μορφή, κι ένα πρόσωπο που όσο το κοίταζα, γινόταν πονεμένο  και κατακόκκινο από ντροπή. [7]

 Στη «σύγχυση αισθημάτων»του Τσβαιχ όταν ο φοιτητής αφήνει να ξεχυθεί το ορμητικό ποτάμι,«ο σπασμός οργής και απελπισίας»των συναισθημάτων του, μπροστά στη γυναίκα του καθηγητή του αισθάνεται ντροπή:«Και ενώ ένιωθα να ξαλαφρώνω μ¨ αυτό το λυτρωτικό παραλήρημα, κατακλυζόμουν  συγχρόνως από ένα βαθύ αίσθημα ντροπής για τον τρόπο με τον οποίο αποκαλυπτόμουν μπροστά της »[8] Σε γενικές γραμμές η ντροπή σχετίζεται με το πώς νομίζουμε ότι μας βλέπουν οι άλλοι [9] Για τον Sartre, η συνείδηση αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα με το βλέμμα του άλλου. Στο παράδειγμα που δίνει ,κάποιος είναι σκυμμένος σε μια κλειδαρότρυπα, συγκεντρωμένος στη σκηνή που διαδραματίζεται πίσω από την πόρτα ,όταν συνειδητοποιεί ότι κάποιος άλλος έχει το βλέμμα του προσηλωμένο πάνω του :βλέποντας ξαφνικά τον εαυτό του μέσα από τα μάτια του άλλου, αισθάνεται ντροπή.[10] Όμως κατά βάθος, αυτός που ντρέπεται θα ήθελε να αναγκάσει τον κόσμο να μη τον κοιτάζει ,να μην παρατηρεί την αποκάλυψη του. Θα ήθελε να καταστρέψει τα μάτια του κόσμου Για να νικήσει αυτή την ντροπή πρέπει να νικήσει το βλέμμα του άλλου

---

[1] Αναφέρεται στο A Giddens Modernity and Self Identity 1991 σ50)

[2] Α Giddens.. Modernity and Self Identity, Stanford  University Press,California 1991Σ 66

[3] Giorgio Agamben , Βεβηλώσεις , μτφ Παναγιωτης Τσιαμουρας , Αγρα  2006 σ 128

[4]Τα Νεα ,24-7-2006- , στηλοι Δρομοι , του Ρουσσου Βρανα  σ 47

[5] βλ Πλουταρχου Ηθικά, Γυναικών αρεταί, τομος 1. Μτφ Π. Στθη,εκδ Γεωργαδη,Αθηνα . Ολες οι αναφορες περιεχονται  στο Μιχαλης Σωτηρίου , Πλουταρχου γυναικων αρεται :Μια μεταψυχολογική προσεγγιση της αυτοκτονικής συμπεριφορά  στο Ψυχιατρική και Σπουδές του Ανθρωπου,Τομ Β .Επιμέλεια Γ. Βασιλάκος- Π.Δουδαλη , Έκδοση Θεραπευτηρια Ν. Σπινάρη Α.Ε , Κοζανη –Μαιος  2000

[6] Erving Goffman , Στίγμα . Σημειώσεις για τη διαχείριση της φθαρμένης ταυτότητας, Εκδοσεις Αλεξάνδρεια  ,(Αγγλική εκδοση 1963),2001   σ 60

·            [7] Erving Goffman , Στίγμα . Σημειώσεις για τη διαχείριση της φθαρμένης ταυτότητας, Εκδοσεις Αλεξάνδρεια  ,(Αγγλική εκδοση 1963),2001    σ 71

[8] ΣΤΕΦΑΝ  Τσβαιχ . Σύγχυση αισθημάτων μτφρ  Δημήτρης Δημοκίδης , Επιμέλεια επίμετρο Τατιανα Λιανη Ροές Λογοτεχνία 2003 σ116

[9] paul gilbert , ξεπερνώντας την καταθλιψη , μτφ κ.αγγελή – γ . ευσταθιο , ελληνικά γραμματα Αθήνα 1999 σ 296

[10] Being and Nothingness  ,London Rutledge 1958 part iii p259)'