Η ναρκισσιστική φιλαυτία της κατανάλωσης αναδημοσιευση απο τον δειμο του πολίτη

Η ναρκισσιστική φιλαυτία της κατανάλωσης

Έχοντας αρχίσει και τυπικά να προχωράμε στη δεύτερη δεκαετία του ΚΑ΄ αιώνα, φτάσαμε πια σ’ ένα οριακό σημείο, ένα σύνορο στο συλλογικό φαντασιακό, μια διαχωριστική ταινία στο χαρακτήρα και τη συμπεριφορά μας, μια λεπτή κόκκινη γραμμή στο αυτοκαταστροφικό μονοπάτι που επιλέξαμε να ακολουθήσουμε.

Στη μυθολογία ο Νάρκισσος είχε επιλέξει τη δική του μοναχική διαδρομή μέχρι που χάθηκε ερωτευμένος με το είδωλό του. Ο σύγχρονος νάρκισσος δεν έχει ανάγκη ούτε υδάτινα είδωλα ούτε κατοπτρικά. Ο φίλαυτος εστιάζοντας στον αυτοθαυμασμό του σχεδιάζει μια πολιτιστική πτήση από την πραγματικότητα προς τη χώρα της μεγαλοπρεπούς φαντασίας. Ταξιδεύει στη χώρα του κάλπικου πλούτου, της κάλπικης ομορφιάς[1]. Μεταναστεύει στη χώρα των τηλεοπτικών διασημοτήτων, των πληθωριστικών διαδικτυακών μεγαλοφυϊών και εικονικών φίλων.

Μα, η φιλαυτία προκαλεί τύφλωση· ο ναρκισσισμός δεν αναγνωρίζει ότι η εικόνα αποτελεί είδωλο, δεν αντιλαμβάνεται τη διαφορά του εαυτού από το περιβάλλον. Με αυτοκαταστροφική εμμονή συναισθάνεται την πραγματικότητα μέσα από εικόνες του Eγώ[2].

 Και ο σύγχρονος ναρκισσισμός συνδέεται άμεσα με τον κοινωνικό κανιβαλισμό και την κατανάλωση. Η θεοποίηση της ατομικής αναγνωρισιμότητας και η ταύτισή της με την επιτυχία είναι το κύριο κοινωνικό πρότυπο. Και πετυχημένος είναι όποιος ξεχωρίζει από το πλήθος (έστω και με επιτόπια άλματα). Τα καταναλωτικά προϊόντα ορίζουν την κοινωνική μας ταυτότητα, την επιτυχία μας. Δίνουν έμφαση στο πόσο ξεχωριστοί είμαστε.

Κριτήριο επιτυχίας δεν είναι η συμμετοχή στην παραγωγή ούτε στην εργασία, αλλά στη διαχείριση και την κατανάλωση. Χαρακτηριστικό δε του νάρκισσου καταναλωτή είναι η τάση του να μένει ανικανοποίητος, ανολοκλήρωτος. Τα αγαθά γρήγορα γίνονται σκουπίδια. Οι νύμφες που τόσο θαυμάζουν οι θνητοί, αφήνουν ασυγκίνητο το Νάρκισσο· δεν έχει ταίρι ισάξιό του. Η αυτονομία του χάνεται μέσα στην κυριαρχία της φιλαυτίας. Ο ναρκισσισμός της κατανάλωσης είναι μια ζωή βιωμένη στο παρόν, φευγαλέα με σύντομες στάσεις σε χρόνο αγοραίο.

Οι εργαζόμενοι όμως δεν είναι απλά μηχανές παραγωγής που ριψοκινδυνεύουν να χάσουν μόνο τις αλυσίδες τους. Πρωτίστως είναι καταναλωτές. Κινδυνεύουν να χάσουν όχι μόνο τις αλυσίδες τους, αλλά και την ίδια τη δυνατότητα να αγοράζουν και να αισθάνονται μέλη μιας κοινότητας[3].

Η φιλαυτία όμως των σύγχρονων κανιβάλων μετατρέπει σε σκουπίδια όχι μόνο τα παλιά αγαθά. Ως απορρίμματα βλέπει κάθε άλλον. Ο ναρκισσισμός σκοντάφτει στην κοινωνική συνοχή και την αλληλεγγύη. Τα αφήνει πίσω του και εγκαταλείπει κάθε ουμανιστική αξία. Το κανιβαλιστικό φαντασιακό της κατανάλωσης περιθωριοποιεί στις κοινωνικές χωματερές όποιον αδυνατεί να ακολουθήσει το μηχανισμό της αγοράς. Όποιος καταναλώνει είναι άξιος, αλλά όποιος δεν μπορεί, πετιέται ως ανθρώπινο απόρριμμα.

Και αυτός ο καθορισμός της ύπαρξης και της κοινωνικής του αναγνώρισης ορίζει σε τελική ανάλυση και την απώλεια της ταυτότητάς του και τη χειραγώγηση του καταναλωτή. Οι δυτικές κοινωνίες ουσιαστικά μέσα από τις ποικιλοτρόπως αλληλοεξουδετερωμένες ελευθερίες τους επιτρέπουν μια σειρά απολαύσεων που οδηγούν στον ατομικιστικό ηδονισμό της κατανάλωσης και της επίδειξης[4].

Οι σύγχρονες αλυσίδες δε δένουν την εργασία, αλλά την κατανάλωση. Ο καταναλωτής μέσα στο ναρκισσισμό της αγοράς υποδουλώνεται στο κυνήγι των αγαθών, υποθηκεύει την ελευθερία του με αντάλλαγμα πιστώσεις. Αγοράζει όμως έτσι σε υπερβολικά υψηλή τιμή την αυταπάτη της ικανοποίησης του φαντασιακού για μια ανώτερη κοινωνική θέση.

---

[1] Tara J. Palmatier, The ego epidemic narcissism is on the rice.

[2] Μαρία Χατζηανδρέου, Ναρκισσισμός και σύγχρονη κοινωνία. 
[3] Δήμος Χλωπτσιούδης, Τοπική Αυτοδιοίκηση προοπτικές ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής, Θεσσαλονίκη 2010, ανάτυπο, σελ. 79.

[4] Δήμος Χλωπτσιούδης, Η δημαγωγία της δημοκρατίας, εκδ. Συνείδηση, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 21.