ΝΤΡΟΠΗ ...αποσπασμα τ 5-6 ΕΝΕΚΕΝ .ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2006
Η ντροπή συγχέεται εύκολα με την ενοχή. Ενοχή αισθανόταν ο Ρασκολνικοφ για τη πράξη του, ο Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι αισθανόταν ντροπή(για την κοινωνική αδεξιότητα του). Ο Ηλίθιος, ο Μίσκιν «αμύνεται όσο μπορεί, επιδεικνύει ανωτερότητα και τη γνωστή του ηλιθιότητα, αλλά μένουμε μονίμως με την αίσθηση ότι είναι περιττός ανάμεσα στους ανθρώπους, υπεράριθμος και λίγο άχρηστος παρά πρωταγωνιστής» .
Η ντροπή για τον Νορμπερτ Ελιας συνδέεται με την αίσθηση ενός ανυπεράσπιστου εαυτού. Για τον Ελιας η γενίκευση της ντροπής( αιδούς ) αποτελεί ένα κρίσιμο επεισόδιο στην μακρά πορεία εσωτερικευσης των συναισθημάτων -εκλογίκευσης της συμπεριφοράς του Δυτικού ανθρώπου. Το συναίσθημα της αιδούς -γράφει- «είναι ένα είδος φόβου , μπροστά σε χειρονομίες υπεροχής τρίτων», φόβος που δεν μπορεί να αποκρουστεί με κάποια μορφή σωματικής άμυνας.Η σύγκρουση η οποία εκδηλώνεται με αιδώ- φόβο δεν είναι μόνο μια σύγκρουση του ατόμου με την επικρατούσα κοινή γνώμη αλλά «μια σύγκρουση στην οποία το οδηγεί η συμπεριφορά του με το κομμάτι εκείνο του εαυτού του το οποίο εκπροσωπεί αυτή την κοινή γνώμη , είναι μια σύγκρουση στα πλαίσια της δικής του θυμικής οικονομίας» Ο φόβος απέναντι στην παραβίαση κοινωνικών απαγορεύσεων αποκτά τόσο πιο έντονα χαρακτήρα αιδούς όσο εντονότερα η κοινωνική συγκρότηση μεταβάλλει εξωτερικούς καταναγκασμούς σε αυτοκαταναγκασμους, όσο δηλαδή προωθείται ο (εκ)πολιτισμός της συμπεριφοράς ..
Ο Ελιας, σ αυτό το σημείο , φαίνεται να συμφωνεί με την πολύ ευρεία χρήση του όρου «πολιτισμός» που κάνει ο Φρουντ (στο έργο του «η δυσφορία στον πολιτισμό ») : ο Πολιτισμός είναι η μορφή κοινωνικού και πολιτιστικής οργάνωσης που προχωράει πέρα από την απλή πρωτόγονη, που υπαινίσσεται αυξανόμενη περιπλοκοττητα της κοινωνικής ζωής . Το τίμημα που πληρώνεται για τα υψηλά πολιτιστικά επιτεύγματα σύμφωνα με τον Φρόυντ ,(κατά τον Ελιας το τίμημα για την «κοινωνική ειρήνευση») είναι η αυξανόμενη καταπίεση- απώθηση της επιθετικής ορμής και η ενοχή.(στον Ελιας η «αιδώς»-ντροπή).Tα αισθήματα ενοχής για τον Φρουντ είναι η έκφραση της έντασης ανάμεσα στο υπέρ-εγώ και το εγώ. Σύμφωνα με τις φροϋδικές απόψεις, θεμελιώδης πηγή της ανθρώπινης ενοχής και πρωταρχική δύναμη του πολιτισμού , είναι ο (υποτιθεμενος) φόνος του πατέρα από τους γιους , που διεκδίκησαν από αυτόν την εξουσία εντός της πρωταρχικής ομάδα -ορδής . Με τη σύλληψη της έννοιας του ένστικτου της καταστροφής, ο Φρουντ αναγνώρισε πως. υπήρχε πολύ πιο πολλή καταστροφικότητα από oση μπορούσε να ερμηνευτεί από το συσχετισμό με το σεξουαλικό ένστικτο : «ο άνθρωπος - λέει ο Φρόιντ- δεν είναι ένα πράο ,αξιαγάπητο πλάσμα , που το πολύ πολύ να αμυνθεί όταν το επιτεθούν , αλλά στον ορμικό εφοδιασμό του περιλαμβάνει και μια σημαντική ποσότητα επιθετικής τάσης.Γι αυτό ο πλησίον του δεν είναι μόνο πιθανός βοηθός και σεξουαλικός αντικείμενο , αλλά και πειρασμός για να ικανοποιήσει πάνω του την επιθετικότητα του , να εκμεταλλευτεί την εργασία του χωρίς αμοιβή , να τον μεταχειρισθεί σεξουαλικά , να τον ταπεινώσει ,να τον βασανίσει , να τον σκοτώσει… Η πολιτισμένη ζωή , αποδέχεται ο Φρουντ , είναι, εν γένει, πιο ασφαλής από αυτή των πρωτόγονων. Αυτή η ασφάλεια από την άλλη πλευρά, ανταλλάσσεται με αυστηρές απαγορεύσεις.:« Ο πολιτισμός δαμάζει δηλαδή την επικίνδυνη επιθετική τάση του ατόμου με το να το αποδυναμώνει , να το αφοπλίζει , και με μια αρχή που τοποθετεί στο εσωτερικό του, σαν φρουρά σε κατεχόμενη πόλη , να το επιτηρεί. » Από αυτή την οπτική γωνία , συνεπώς, ο πολιτισμός είναι μια ηθική επιχείρηση «ο πολιτισμός [ ..].κάνει κάτι πολύ περίεργο[...]. Η επιθετικότητα ενδοβάλλεται, εσωτερικευται, και στην πραγματικότητα ξαναστέλνεται εκεί από όπου προήλθε, δηλαδή απευθύνεται ενάντια στο Εγώ του άτομο[....] εκεί παραλαμβάνεται από ένα μέρος του Εγώ , που αντιπαρατίθεται στο υπόλοιπο, ως Υπερεγώ, και ασκεί τώρα ως «ηθική συνείδηση » απέναντι στο Εγώ την ίδια επιθετική ορμή , που το Εγώ θα την ασκούσε ευχαρίστως πάνω σε αλλά , ξένα άτομα . Την ένταση ανάμεσα στο αυστηρό Υπερεγώ και στο υποταγμένο σε αυτό Εγώ την ονομάζουμε ένοχη συνείδηση : Εκφράζεται ως ανάγκη για τιμωρία Η ενοχή όπως συμπεραίνει ο Φρόυντ είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα στην ανάπτυξη του πολιτισμού καθώς « το τίμημα για την πολιτισμένη πρόοδο πληρώνεται με απώλεια της ευτυχίας προερχόμενη από αύξηση του αισθήματος ενοχής»
Όμως ,για τον σύγχρονο Άγγλο κοινωνιολογο Α.Giddens ,στην τωρινή «ύστερη νεωτερικοτητα» «η δυναμική της ντροπής μάλλον παρά της ενοχής έρχεται να καλύψει την κεντρική ψυχολογική σκηνή .Η ντροπή -λεει ο Α.Giddens.- διαφέρει από την ενοχή : η ντροπή εξαρτάται από (συν)αισθήματα προσωπικής ανεπάρκειας, και έχει σχέση με την ολοκλήρωση του εαυτού, ενώ η ενοχή προέρχεται από (συν)αισθήματα λαθεμένων πράξεων. Στην τυπολογία που παραθέτει ο Α Giddens. η ενοχή αφορά σε πράξεις που σχετίζονται με την παραβίαση κωδίκων ή ταμπού, σε παραβίαση κωδίκων κατάλληλης συμπεριφοράς σε ότι αφορά το σώμα και σε (συν) αισθήματα που συνδέονται με το να μη κάνεις κάτι λάθος μπροστά σε ένα πρόσωπο που σέβεσαι ή αγαπάς. Το συναίσθημα εμπιστοσύνης που συνδέεται με την ενοχή βασίζεται στην απουσία της προδοσίας ή της απιστίας. Το θετικό αντίστοιχο στο οποίο οδηγεί η υπέρβαση του συναισθήματος της ενοχής είναι το συναίσθημα της ηθικής ακεραιότητας.........................
ΒΛ ΚΑΙ
http://pontosandaristera.wordpress.com/2008/04/24/1713/
-Nτροπή και ενοχή
και Η ΝΤΡΟΠΗ ...αποσπασμα τ 5-6 ΕΝΕΚΕΝ .ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2006
