«Οταν ο κόσμος μας έγινε χριστιανικός (312 - 394 μ.Χ.)» (μτφρ.: Γιώργος Καράμπελας, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελίδες 201 Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ κ.α

Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 16 Απριλίου 2014

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας στη μελέτη του ιστορικού Πολ Βεν

«Κωνσταντίνος: ο σωτήρας της ανθρωπότητας»

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Ορισμένες παρεξηγήσεις και αδικίες, οι οποίες βαρύνουν τον πρώτο Βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, προσπαθεί να αποκαταστήσει ο κορυφαίος Γάλλος φιλόλογος και ιστορικός Πολ Βεν.

Μελετάει κυρίως το πέρασμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την τελετουργία του παγανισμού στο νέο πνεύμα του χριστιανισμού. Και πώς εν τέλει ο χριστιανισμός δεν απευθύνθηκε σε μία θρησκευτική σέκτα, η οποία υιοθετήθηκε από μία ελίτ, αλλά έγινε η επικρατούσα θρησκεία της νέας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Από το πρώτο κεφάλαιο της μελέτης του «Οταν ο κόσμος μας έγινε χριστιανικός (312 - 394 μ.Χ.)» (μτφρ.: Γιώργος Καράμπελας, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελίδες 201, τιμή: 23 ―) προαναγγέλλει με θετικό πρόσημο την προσφορά τού πρώτου Βυζαντινού αυτοκράτορα. Τολμάει να το τιτλοφορήσει -και δεν είναι Ελληνας ιστορικός, στον οποίο μπορεί να του καταλογίσεις εθνικιστική πρόθεση-: «Κωνσταντίνος: ο σωτήρας της ανθρωπότητας».

Το έτος 312 μ.Χ. είναι η χρονολογία-σταθμός για τη νέα αυτοκρατορία που κρατήθηκε ζωντανή πάνω από χίλια χρόνια. «[...] Ο Κωνσταντίνος, ο ήρωας αυτής της θαυμαστής ιστορίας, ασπάστηκε τον χριστιανισμό έπειτα από ένα όνειρο («Εν τούτω νίκα»)». Εκτιμάται ότι εκείνη την εποχή, μόλις ένα 5 ή 10% του πληθυσμού της Αυτοκρατορίας ήταν χριστιανοί.

Τι άνθρωπος, όμως, ήταν ο Κωνσταντίνος; Ο Πολ Βεν υποστηρίζει ότι δεν ήταν καθόλου κυνικός υπολογιστής ή προληπτικός, όπως έχει καταγραφεί στη συλλογική μνήμη ιστορικών και αναγνωστών. Διέθετε όραμα, προτού ακόμη καλά καλά γίνει ηγεμόνας της Δύσης -γιατί από εκεί ξεκίνησε- ωσότου στραφεί στο ανατολικό κομμάτι του ακόμη τότε ενιαίου ρωμαϊκού κόσμου.

Ο Κωνσταντίνος είναι γύρω στα τριάντα πέντε, όταν μεταστρέφεται θρησκευτικά και αφήνει πίσω του την παλαιά παγανιστική κοσμοθεωρία, δεν γκρεμίζει, όμως, τους αρχαίους ναούς και δεν διώκει τους παγανιστές. Αντιθέτως, δεν τους αποκλείει από τις θέσεις εξουσίας, γιατί καταλαβαίνει ότι οι εχθροί -οι μελλοντικοί- θα προέλθουν εκ των έσω, από το νέο δόγμα. Εάν, λοιπόν, πολεμάει με κάτι, αυτές είναι αιρέσεις, γιατί αμφισβητούν την ορθοδοξία του αυτοκράτορα.

Ουδέποτε διετάραξε τόσο την ισορροπία μεταξύ των δύο θρησκειών, βάζοντάς τα με τον παγανισμό, όσο ευνοώντας τους χριστιανούς: έδειχνε σε όλους τους υπηκόους του ότι ο ηγεμόνας τους ήταν χριστιανός, αποκαλούσε τον παγανισμό χαμερπή πρόληψη στα επίσημα κείμενά του και επιφύλασσε αποκλειστικά στη χριστιανική θρησκεία τις παραδοσιακές αυτοκρατορικές δωρεές (οικοδόμησε πολλές εκκλησίες, αλλά κανένα παγανιστικό ναό). Ο Κωνσταντίνος παραμένει, όπως κάθε αυτοκράτορας, ο Μέγας Ποντίφικας του παγανισμού, ωστόσο συμπεριφέρεται σ' όλα τα πεδία ως προστάτης των χριστιανών και μόνον αυτών.

Ο νέος προσήλυτος του χριστιανισμού, επειδή δεν είναι ένας κοινός θνητός, θεωρεί τον εαυτό του εκλεκτό και ότι η θεία βούληση τού έχει αναθέσει να παίξει έναν προνοιακό ρόλο στη χιλιαστική οικονομία της Σωτηρίας.

«Ωστόσο», σχολιάζει ο ο Πολ Βεν, «η υπερβολή αυτή δεν έχει τίποτα το απίστευτο, τυποποιείται κι αυτή, γιατί συμβαίνει κάποτε ένας απόλυτος μονάρχης, ένας στοχαστής, ένας θρησκευτικός ή πολιτικός ηγέτης να πιστεύει ότι έχει κληθεί να σώσει την ανθρωπότητα, να φέρει επανάσταση στην πορεία του κόσμου. το μεγαλύτερο λάθος θα ήταν να αμφιβάλλει κανείς για την ειλικρίνειά του».

Οταν ο Πολ Βεν έρχεται στο συμπέρασμα, δείχνει ότι έχει αποφασίσει από την αρχή να αντιμετωπίσει με συμπάθεια τον Κωνσταντίνο. Γι' αυτό δεν μας ξαφνιάζει:

Ο ήρωας αυτής της θαυμαστής ιστορίας ασπάστηκε τον χριστιανισμό έπειτα από ένα όνειρο: «Εν τούτω νίκα» «Η εποποιία του υπήρξε μια σταυροφορία εξίσου εγκόσμια όσο και πνευματική· κατέληξε, σε δύο στάδια, να καθιερώσει την ανεξιθρησκία και να ξαναενώσει αυτή την Αυτοκρατορία υπό το σκήπτρο του Κωνσταντίνου και μόνο, ο οποίος θεωρούσε τον εαυτό του πνευματικό απελεθευρωτή του κόσμου μέσα από τις κατακτήσεις του· επεκτείνοντας τις τελευταίες, επέκτεινε τη βασιλεία του Χριστού».

Εν κατακλείδι, ο Κωνσταντίνος έπαιξε το ρόλο του επικεφαλής μιας παγανιστικοχριστιανικής αυτοκρατορίας. Το μεγάλο του σχέδιο ήταν ακόμη να επιτύχει στην πράξη τον μυστικό θρίαμβο του Χριστού και να βάλει τέλος στη βασιλεία των ψεύτικων θεών.

«Από ευσέβεια, για τη σωτηρία των υπηκόων του, ακόμα και του ανθρώπινου γένους, και όχι χάριν ενός δόγματος πολιτικής υπακοής», αποφαίνεται ο ξένος ιστορικός. Δηλαδή, ο Κωνσταντίνος «θυσίασε» μία ολόκληρη αυτοκρατορία για να σώσει την ψυχή, τη δική του και των υπηκόων του; Μήπως έτσι δεν είναι όλοι οι οραματιστές; Είναι; 

επισης

πηγη   http://panagiotisandriopoulos.blogspot.gr/2015/04/blog-post_7.html

τρίτη, 7 Απριλίου 2015

Ο Δημήτρης Μπαλτάς παρουσιάζει το βιβλίο του Πώλ Βέν "Όταν ο κόσμος μας έγινε χριστιανικός"

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Πώλ Βέν, Ὅταν ὁ κόσμος μας ἔγινε χριστιανικός (312-394 μ.Χ.), μετ. Γ. Καράμπελας, Βιβλιοπωλεῖον τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα 2012, σελ. 201 

Στό μικρό αὐτό βιβλίο ὁ γνωστός στό ἑλληνικό ἀναγνωστικό κοινό Γάλλος ἱστορικός Πώλ Βέν ( Paul Veyne) νά ἑρμηνεύσει τήν ἐμφάνιση καί κυρίως τήν ἑδραίωση τοῦ χριστιανισμοῦ κατά τον 4ο αἰ. μ.Χ., πρᾶγμα πού ὀφείλεται στην ἰδιαίτερη προσωπικότητα τοῦ Κωνσταντίνου, ὁ ὁποῖος ἐπεδίωξε «νά κάνει τόν χριστιανισμό τή νέα θρησκεία. Θρησκεία εὐνοούμενη μέ κάθε τρόπο, σέ ἀντίθεση μέ τόν παγανισμό» (σ. 17), καί μάλιστα χωρίς «νά ἐπιβάλει μέ τή βία στούς ὑπηκόους του τή νέα πίστη» (σ. 19). Ἐπί τοῦ προκειμένου συμπεραίνει ὁ Βέν ὅτι «ἡ αὐτοκρατορία του ἦταν συγχρόνως χριστιανική και παγανιστική» (σ. 23). 

Τίς αἰτίες γιά τήν διάδοση καί τήν ἐπικράτηση τοῦ χριστιανισμοῦ ὁ Βέν τίς ἀναζητεῖ «στίς φιλανθρωπίες, στο κοινοτικό συναίσθημα, στήν συλλογική θέρμη τῶν ἀφιερωμένων στόν Κύριο συγκεντρώσεων» (σσ. 44-45). 

Στήν ἱστορική παρουσίαση τοῦ Βέν παρουσιάζεται καί ἡ σύγκριση, καί μάλιστα ἐκτενής, μεταξύ τοῦ γερασμένου παγανισμοῦ και τοῦ πρωτοποριακοῦ χριστιανισμοῦ (ἐνδεικτικῶς βλ. σσ. 50-51, σ. 61, σ. 82), τήν ὁποία, νομίζω, θά ἔπρεπε να δοῦν μέ προσοχή οἱ σύγχρονοί μας παγανιστές, οἱ ὁποῖοι, ἀνιστόρητα και ἄκριτα τίς περισσότερες φορές, κατακεραυνώνουν τόν χριστιανισμό καί τόν Κωνσταντίνο. Στό ἴδιο πλαίσιο, ὁ Βέν θά τονίσει ὅτι ὁ αὐτοκράτορας «οὔτε ἄλλαξε τήν κοινωνία οὔτε ἐκχριστιάνισε τό δίκαιο» (σ. 66). 

Ἀρκετές σελίδες ἀφιερώνει ὁ Γάλλος ἱστορικός στήν σχέση Ἐκκλησίας καί αὐτοκρατορίας, ἀκριβέστερα μεταξύ τοῦ Θεοῦ καί τοῦ Καίσαρα, οἱ ρόλοι τῶν ὁποίων «ἦταν διακριτοί» (σ. 100). Μάλιστα ὁ Βέν ὑποστηρίζει ὅτι «ὁ χριστιανός Κωνσταντίνος δέν χρειάστηκε νά διαχωρίσει τόν Θεό καί τόν Καίσαρα, ἦταν ἤδη διαχωρισμένοι ἐξαρχῆς» (σσ. 157-158). 

Το τελευταῖο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου ἀφορᾶ τήν σχέση τῆς σύγχρονης Εὐρώπης μέ τόν χριστιανισμό. Ἡ τοποθέτηση τοῦ Βέν ὅτι «δέν εἶναι ὁ χριστιανισμός πού βρίσκεται στίς ρίζες τῆς Εὐρώπης ἀλλά ἡ σημερινή Εὐρώπη πού ἐμπνέει τόν χριστιανισμό ἤ ὁρισμένες παραλλαγές του» (σ. 164) θα συναντήσει μᾶλλον ὁρισμένες ἐνστάσεις κυρίως ἀπό τούς θρησκευόμενους Εὐρωπαίους. Πάντως ἡ ἄποψη τοῦ Βέν ὅτι «ἡ λ. χριστιανός παραμένει για πολλούς ὄχι μία ταυτότητα ἀλλά ἕνα εἶδος κληρονομικοῦ πατρώνυμου» (σ. 166) ἀπεικονίζει μέ μεγάλη ἀκρίβεια τήν σύγχρονη εὐρωπαϊκή πραγματικότητα. 

Εἶμαι τῆς γνώμης ὅτι το βιβλίο εἶναι ἐξαιρετικῶς ἐνδιαφέρον τόσο γιά τούς πιστούς ὅσο καί γιά τούς μή πιστούς, τόσο γιά τούς εἰδικούς ἐπιστήμονες ὅσο καί γιά τό εὐρύτερο ἀναγνωστικό κοινό. Γιά τήν ἀλήθεια τῶν πραγμάτων, ὑπάρχουν ὁρισμένα σημεῖα πού εἶναι συζητήσιμα (λ.χ. ὅτι ἡ χριστιανική θρησκεία εἶναι πολυθεϊστική [σ. 33] ἤ ὅτι ἡ «στροφή» τοῦ Κωνσταντίνου μπορεῖ νά συγκριθεῖ μέ ἐκείνην τῶν μπολσεβίκων [σ. 67]), ἀλλά νομίζω ὅτι δεν εἶναι οὔτε χρήσιμο οὔτε ἀναγκαῖο νά σταθεῖ κανείς σ’ αὐτά. Μεγαλύτερη σημασία ἔχει τό γεγονός ὅτι γιά τόν Βέν ὁ ὁποῖος μάλιστα αὐτοαποκαλεῖται «ἄπιστος» (σ. 36), ὁ Κωνσταντίνος ἀνέδειξε καί καθιέρωσε εἰρηνικά τόν χριστιανισμό, ἐνῶ συγχρόνως ὁ χριστιανισμός πρόσφερε κάτι διαφορετικό καί καινούργιο στόν κόσμο (σ. 37). 

(Νέος Ἑρμῆς ὁ Λόγιος, τ. 11, 2015, σσ. 258-259)