Η θέληση: ιστορία μιας παρεξηγημένης έννοιας
Θάνος Λίποβατς
Η θέληση [Wille, will, volonte] είναι το ανθρώπινο όργανο για την αντιμετώπιση του μέλλοντος μέσα από την ανοιχτή εμπειρία του χρόνου (σε αντίθεση με τη μνήμη που αναφέρεται στο παρελθόν). Αυτή η διαπίστωση όμως δεν ισχύει για τους έλληνες φιλοσόφους (Arendt 1979: 17, Αριστοτέλης 1990: β. 7, κεφ. 7-10, Dihle 1985, Λίποβατς 2009). 1. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο σκεπτόμενος Νους επιβάλλει στον άνθρωπο να υποτάσσει σ' αυτόν τις επιθυμίες του, στις οποίες μπορεί ν' αντισταθεί. Πριν από μια πράξη, το υποκείμενο οφείλει να εισέλθει σε μια καλώς λελογισμένη νοητική διαδικασία αναφορικά με την επιλογή των μέσων για την επίτευξη εκ των προτέρων δεδομένων στόχων. Ο Αριστοτέλης ονομάζει εδώ 'προαίρεση' (Arendt 1979: 59, Αριστοτέλης 1989: 1139b1-4, 1139a31-33, 1139b4-5, 1134a21) τη δραστηριότητα της ελεύθερης επιλογής από το υποκείμενο ανάμεσα σε περισσότερες της μιας δυνατοτήτων για την τελεσφόρα εκπλήρωση των στόχων. O τελικός στόχος είναι από πριν δεδομένος, είναι το ευ ζην, και δεν αποτελεί αντικείμενο επιλογής. Έτσι, στον Αριστοτέλη δεν υπάρχει το πρόβλημα της σχέσης ανάμεσα στα μέσα και στους σκοπούς. Η σωφροσύνη έγκειται τότε στο μέτρον (Arendt 1979: 60, Αριστοτέλης 1989: 1112b12) με το οποίο το υποκείμενο υποτάσσει τις επιθυμίες του: η προαίρεση ως ελεύθερη επιλογή είναι μια απόφαση ανάμεσα στον νου και στις επιθυμίες, δεν είναι μια αυθόρμητη, ελεύθερη θέληση. Η απάρνηση της ιδιαιτερότητας του μέλλοντος στη σκέψη του Αριστοτέλη συνεπάγεται την αποδοχή μιας κυκλικής, κλειστής έννοιας του χρόνου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου