ΜΑΟ: Ενας αντάρτης ...αυτοκράτοραςΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ
αποσπασμα:''Στη χώρα του, την Κίνα, ο Μάο παραμένει ένα σύμβολο της συνέχειας της εξουσίας, μια εγγύηση για το πολιτικό μονοπώλιο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ετσι, παρά τη μεταθανάτια ήττα του από την οικονομία της αγοράς, ο Μάο κατέχει ακόμα μια κεντρική θέση στο πάνθεον της κινεζικής εξουσίας. Ως πολιτικός μύθος ο Μάο μοιάζει να επιβιώνει ακόμα και μετά το τέλος του μαοϊσμού. Μολονότι το κινεζικό καθεστώς κινείται σε αντίθεση κατεύθυνση προς τις διδασκαλίες του, η ηγετική τάξη συνεχίζει να αποκαλείται «κομμουνιστική» και να αναγνωρίζει σε αυτόν τον κορυφαίο ηγέτη της πρώτης επαναστατικής γενεάς. Στην επίσημη εικονογραφία της εξουσίας η δική του εικόνα κυριαρχεί σε σχέση με τις άλλες. Ακόμη και ο Τενγκ Σιάο - πινγκ εμφανίζεται σε κατώτερη θέση, μολονότι αυτός είναι στην πραγματικότητα ο αρχιτέκτονας του «κόκκινου καπιταλισμού» που χαρακτηρίζει τη σημερινή Κίνα. Ο Μάο θεωρείται ωστόσο η κορυφαία προσωπικότητα επειδή έκανε την Κίνα μεγάλη και ανεξάρτητη δύναμη. Κανένας άλλος ηγέτης δεν άσκησε μια τόσο απόλυτη εξουσία σε έναν τόσο μεγάλο λαό. Και λίγοι είναι οι ηγέτες στην ιστορία του 20ού αιώνα που με την άσκηση της εξουσίας τους προκάλεσαν τόσα πολλά ανθρώπινα θύματα. Οι μελετητές προτείνουν διάφορους αριθμούς, αλλά σε κάθε περίπτωση μιλούν για εκατομμύρια θύματα στα τέλη της δεκαετίας του '50, με το «Μεγάλο Αλμα προς τα μπρος» και με τον λιμό που ακολούθησε, και για έναν ανυπολόγιστο αριθμό θυμάτων με τις αιματηρές εκκαθαρίσεις στη διάρκεια της «Πολιτιστικής Επανάστασης».Στην ευρωπαϊκή Δύση το πάθος για τον Μάο εκδηλώθηκε κυρίως από τα μέσα της δεκαετίας του '60, όταν η αρχή της Πολιτιστικής Επανάστασης έτεινε να συμπέσει με την έκρηξη του 1968. Στα μάτια πολλών Ευρωπαίων αριστερών ο μαοϊσμός αντιπροσώπευε τότε την ελπίδα ενός μη γραφειοκρατικού σοσιαλισμού, που βρίσκεται διαρκώς σε επαναστατική κίνηση και εμφανίζεται ως εναλλακτική λύση σε όσους αμφισβητούσαν το σοβιετικό μοντέλο, το οποίο είχε μουμιοποιηθεί σε μιαν άκαμπτη συντηρητική ακινησία. Ο μύθος της παραδειγματικής αξίας του κινεζικού σοσιαλισμού δεν κινητοποιούσε μόνο τις μικρές μαρξιστικές - λενινιστικές ομάδες. Στα τέλη της δεκαετίας του '60 επηρέαζε σημαντικούς τομείς του παγκόσμιου κινήματος και είχε απήχηση σε επιφανείς εκπροσώπους της ριζοσπαστικής διανόησης.Ο Μάο γινόταν ένα σημείο αναφοράς για όσους ήθελαν μια ριζική αλλαγή του κόσμου, που θα ξεκινάει μάλιστα από τις πιο φτωχές ζώνες, όπως ήταν η Κίνα, η οποία εμφανιζόταν σαν μυθικός τόπος της ισότητας και της δικαιοσύνης. Ο δυτικός μαοϊσμός έβλεπε στην κινεζική εμπειρία μια κοινωνία στην οποία διοικούσαν οι μάζες και όχι οι κομματικοί μηχανισμοί. Παραγνώριζε βέβαια εντελώς το γεγονός ότι η κινητοποίηση των μαζών στηριζόταν στη λατρεία και στα συνθήματα του μοναδικού και αλάθητου ηγέτη. Το ότι ο Μάο υπεράσπιζε μια σταλινικού τύπου ορθοδοξία, δαιμονοποιούσε κάθε κριτική σκέψη και καταδίωκε τους διαφωνούντες περνούσε σχεδόν απαρατήρητο. Από τότε έχουν περάσει σαράντα χρόνια και στο μεσοδιάστημα υπήρξε το ορόσημο του 1989, η πτώση του τείχους του Βερολίνου, η σφαγή της Τιαν Αν Μεν.Η κινέζικη εμπειρία δεν προκαλεί σήμερα νεανικούς, λυρικούς κι επαναστατικούς ενθουσιασμούς αλλά εμπνέει κυνικά επιχειρηματικά σχέδια και τολμηρούς επενδυτές.Η Κίνα δεν είναι πλέον ο μυθικός τόπος της απόλυτης ισότητας, η χώρα όπου όλοι ντύνονται με τον ίδιο τρόπο επειδή θέλουν να εξαλείψουν τις ταξικές διαφορές. Η Κίνα δεν είναι σήμερα η χώρα του επαναστατικού χάους αλλά είναι εκείνη του καπιταλιστικού χάους. Είναι η χώρα του άγριου καπιταλισμού και της ελεύθερης αγοράς.''
Η μεγάλη κομμουνιστική αφήγηση
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗ
Αποσπασμα''
Πριν από σαράντα χρόνια ο Jim Morrison τραγουδούσε «θέλουμε τον κόσμο και τον θέλουμε τώρα». Στίχοι που μπόρεσαν να συγκινήσουν και να ενεργοποιήσουν το ατομικό και μαζικό φαντασιακό τον Μάη του '68. Για να έχουμε όμως άμεσα αυτόν τον κόσμο καλούμασταν να σκοτώσουμε τον πατέρα μας, να βιάσουμε τη μητέρα μας, να «καθαρίσουμε» τα αδέλφια και τους φίλους μας και φυσικά να εξοντώσουμε τους «εχθρούς» μας, ταξικούς, φυλετικούς, θρησκευτικούς ή οτιδήποτε άλλο. Αυτό το «τώρα» μάς καλούσε να αλλάξουμε τον κόσμο σκοτώνοντας την ανθρωπιά μας και τη λογική. Ετσι ξεκίνησε να αλλάξει τον κόσμο «τώρα» και η κομμουνιστική μεγάλη αφήγηση. Σημαντικό κομμάτι αυτής της μεγάλης αφήγησης ξετυλίγεται στις περισσότερες από 900 σελίδες αυτού του βιβλίου. Είναι η γνωστή - άγνωστη ιστορία της κατάληψης της εξουσίας από τον Μάο Τσε - τουνγκ και η εξόντωση σχεδόν 70.000.000 ανθρώπων για να αλλάξει ο κόσμος άμεσα. Οι δύο συγγραφείς, η Γιουνγκ Τσανγκ, συγγραφέας και διδάκτωρ Γλωσσολογίας, γεννήθηκε στην Κίνα το 1952 και την εγκατέλειψε το 1978, ενώ σήμερα ζει στην Αγγλία, γνωστή στη χώρα μας και από το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Οι αγριόκυκνοι», εκδόσεις «Εστία», σε μετάφραση της Καλλιόπης Καρούση, και ο Τζον Χάλιντεϊ, ιστορικός και συγγραφέας, καταγράφουν την ιστορία ενός ανθρώπου που προξένησε τεράστιες καταστροφές στους άλλους ανθρώπους, γιατί το μόνο που τον ενδιέφερε, σύμφωνα με τους συγγραφείς, ήταν ο εαυτός του, και η εξουσία. Αυτή η αφετηρία τους, όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω, τους εμποδίζει να προχωρήσουν πέρα από την εξιστόρηση των μαοϊκών θηριωδιών. Επειδή όμως στην ιστορία το κύριο δεν είναι οι προθέσεις, αλλά η ίδια η πορεία της, θεωρούμε πως τελικά οι δύο συγγραφείς αφηγούνται την ιστορία μιας μεγάλης αφήγησης με άμεσους ορίζοντες. Ας γίνουμε λίγο πιο σαφείς. Θεωρούμε πως υπάρχουν δύο είδη μεγάλων αφηγήσεων. Η πρώτη είναι αυτή με μακρινούς ορίζοντες και η δεύτερη αυτή με άμεσους ορίζοντες. Στην πρώτη, η ανθρωπότητα επιθυμεί να προοδεύσει, να αλλάξει και μάλιστα ριζικά, να κάνει «άλμα προς τα εμπρός», χωρίς όμως να αρνηθεί ολοκληρωτικά τη μέχρι τώρα πορεία, τα επιτεύγματα και τις επιτυχίες της. Κυρίως όμως χωρίς να υποτιμήσει τις δικές της δυνατότητες και τάσεις, χωρίς δηλαδή να βιάσει το παρόν για χάρη του μέλλοντος και χωρίς φυσικά τα κριτήρια της ιστορικής πράξης να καθορίζονται από έναν μόνο υποκειμενικό παράγοντα, είτε αυτός λέγεται κόμμα είτε εκκλησιαστική αυθεντία είτε λόγος και επιστήμη είτε οτιδήποτε άλλο.Στην δεύτερη η ανθρωπότητα μισεί το σημερινό της πρόσωπο και θέλει άμεσα να το αντικαταστήσει με ένα άλλο. Στο όνομα της πανανθρώπινης ελευθερίας, της ουράνιας σωτηρίας ή οποιουδήποτε άλλου «υψηλού» ιδανικού οι «ριζοσπάστες» ξεκινούν από το μηδέν, για να φτιάξουν μια νέα κοινωνία με υλικό τους τα ερείπια της παλιάς. Επιδιώκουν να κατασκευάσουν μια κοινωνία σύμφωνα με τα κριτήριά τους και όχι σύμφωνα με τα κριτήρια, τις ανάγκες και τις δυνατότητες της ίδιας της κοινωνίας. Τις περισσότερες φορές οι προθέσεις είναι κάτι περισσότερο από αγνές. Κανείς νηφάλιος και σεβόμενος τον εαυτό του παρατηρητής δεν θα μπορούσε να αρνηθεί την υψηλή θέληση των μπολσεβίκων να απελευθερώσουν τις κρυμμένες δυνατότητες της ανθρωπότητας. Αποτέλεσμα του βολονταρισμού τους ήταν η επιδιωκόμενη «πανανθρώπινη ελευθερία» να καθυποτάξει όλα τα ανθρωπιστικά ιδεώδη. Στη μαοϊκή περίπτωση τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα. Στη θέση αυτής της πανανθρώπινης ελευθερίας στρογγυλοκάθησαν η κυνικότητα, η αλαζονεία, η περιφρόνηση των απλών πολιτών, η αυθαιρεσία έναντι του περιβάλλοντος και ο βασιλιάς όλων αυτών, που δεν ήταν άλλος από το μαζικό έγκλημα. Αυτήν την ιστορία αφηγούνται οι συγγραφείς, την ιστορία της πιο καταστροφικής μεγάλης αφήγησης άμεσων οριζόντων. Αμέσοι ορίζοντες που κράτησαν σχεδόν πενήντα χρόνια, από το 1927 ώς το 1976. ...''
Οταν η Ιστορία γίνεται μυθιστόρημα
Οταν η Ιστορία γίνεται μυθιστόρημα
ΤΟΥ ΦΡΑΝΤΣΕΣΚΟ ΣΙΣΙ*
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ
ΤΟΥ ΦΡΑΝΤΣΕΣΚΟ ΣΙΣΙ*
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ
Απόσπασμα:
Ο Μάο ήταν ανόητος, πολύ κακός, δειλός, ένας άκαρδος άνθρωπος απέναντι στη μητέρα του, τα παιδιά του ή τις συζύγους του. Μισούσε όσους βρίσκονταν γύρω του, δεν είχε φίλους και χρησιμοποιούσε τους ανθρώπους σαν εργαλεία του. Ηταν ανίκανος να μιλήσει δημόσια και όλα τα κατόρθωνε με τη βία και με τις απειλές. Ηταν πρακτικά μια ενσαρκώση του Σατανά. Και είχε και την τύχη του δαίμονα και τη διαρκή βοήθεια των κακών Ρώσων κομμουνιστών, που ήταν μόλις λιγότερο σκληροί από αυτόν. Αυτό είναι με δυο λόγια το πορτρέτο του Μεγάλου Τιμονιέρη που αναδύεται από το βιβλίο «Μάο. Η άγνωστη ιστορία» της Γιουνγκ Τσανγκ και του Τζον Χάλιντεϊ, της Κινέζας πρωήν ερυθροφρουρού και του Βρετανού ιστορικού συζύγου της.Η Τσανγκ, συγγραφέας του ευπώλητου βιβλίου «Αγριόκυκνοι», με το οποίο αφηγούνταν την ιστορία των γυναικών της οικογένειάς της στην Κίνα του 20ού αιώνα, μεταστράφηκε εδώ και είκοσι χρόνια από τη φλογερή μαοϊκή πίστη στον εξίσου φλογερό αντιμαοϊσμό. Καθώς παρουσιάζεται ως η πιο πλούσια και έγκυρη βιογραφία του Μεγάλου Τιμονιέρη, το βιβλίο έχει την ορμητική δύναμη του πάθους.Διαβάζεται σαν ένα μυθιστόρημα και ο καταχθόνιος Μάο Τσε-τουνγκ είναι μια μοναδική εντυπωσιακή προσωπικότητα, ο τέλειος κακός που ονειρευόταν ο Ζαν Πολ Σαρτρ στο έργο του «Ο διάβολος και ο καλός Θεός». Από τα έργα Ιστορίας το βιβλίο έχει υιοθετήσει το σύστημα των σημειώσεων, τη μεγάλη βιβλιογραφία, τις δεκάδες των συνεντεύξεων με διάφορα πρόσωπα. Και τίποτε άλλο. Τα γεγονότα συσσωρεύονται ανάκατα το ένα μετά το άλλο σε μια χρονική ακολουθία που αποβλέπει στο να πετύχει τον μοναδικό και σαφή στόχο: αναγνώστες μην έχετε αυταπάτες, ο Μάο ήταν μόνον ένας αιμοδιψής τύραννος, διψασμένος για θάνατο και για εξουσία.Καθοδηγούμενοι από αυτόν τον πολικό αστέρα οι συγγραφείς τρέχουν για να καταστρέψουν την άνοδο στην εξουσία του ιδρυτή της σύγχρονης Κίνας, αλλά ακριβώς σε αυτό τον αγώνα δρόμου αφήνουν περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις. Η απαγωγή του αρχιστράτηγου Τσιανγκ Κάι-σεκ στο Σίαν το 1936, που οδήγησε στην ειρήνη μεταξύ εθνικιστών και κομμουνιστών εναντίον των Ιαπώνων εισβολέων, περιγράφεται με βεβαιότητα ως μια ανταλλαγή ομήρων.Ο Τσιανγκ δίνει την ειρήνη με αντάλλαγμα την «απελευθέρωση» του γιου του, που ήταν αιχμάλωτος στην ΕΣΣΔ. Αλλά αν ο Τσιανγκ πουλάει τη νίκη στους κομμουνιστές για τον γιο του, γιατί δεν το είχε κάνει πιο πριν; Και δεν θα μπορούσε να το κάνει μετά; Και δεν υπήρχε άλλος τρόπος για να πετύχει την επιστροφή του γιου του;Ακόμα και η έναρξη της Μεγάλης Πορείας το 1934, το υποτιθέμενο στρατηγικό αριστούργημα του Μάο, θα απομυθοποιηθεί. Ηταν ο Τσιανγκ Κάι-σεκ, λένε οι συγγραφείς, αυτός που άφηνε τον Μάο να περνάει, για να παίρνει έπειτα τη διοίκηση των ζωνών που ελέγχονταν από άπιστους στρατηγούς. Αλλά, αν ήταν έτσι, γιατί ο Τσιανγκ δεν είχε αφήσει τους κομμουνιστές να διαφύγουν αμέσως, αντί να οργανώνει, όπως είχε πράγματι οργανώσει, τρεις εκστρατείες για την εξόντωσή τους;Αυτά τα ερωτήματα δεν τίθενται, αλλά γίνονται πιστευτά τεκμήρια και μαρτυρίες που κινδυνεύουν να είναι μεροληπτικές. Ετσι οι συγγραφείς δεν πιστεύουν στις επίσημες κινεζικές εκδοχές για τη διαμάχη με τους Ρώσους, αλλά αντιθέτως εμπιστεύονται πλήρως τους Σοβιετικούς, όταν αυτοί λένε ότι ο Μάο υπήρξε πάντοτε ένας δικός τους άνθρωπος, μια μαριονέτα της οποίας αυτοί κινούσαν τα νήματα. Αλλά δεν τους περνάει από τον νου η σκέψη ότι οι Σοβιετικοί είχαν κάθε συμφέρον να παρουσιάζουν την επιτυχία της κινεζικής επανάστασης και του ηγέτη της σαν δικό τους έργο, και επομένως τη μεταγενέστερη ρήξη με τη Μόσχα σαν μιαν αποκρουστική προδοσία; Με τον ίδιο τρόπο, οι στρατιωτικές επιτυχίες των Κόκκινων αποδίδονται μόνο στις καταδόσεις προδοτών που εργάζονταν επίσημα για τους εθνικιστές. Αν όμως ήταν έτσι, αυτό θα καταδείκνυε την ιδιοφυΐα του Μάο στον χειρισμό των πληροφοριών, αλλά ούτε και αυτή η ικανότητα τού αναγνωρίζεται.Με δύο λόγια, από το βιβλίο φαίνεται να λείπει η κριτική προσέγγιση των ιστορικών και η αμφιβολία του επιστήμονα υποκαθίσταται συχνά από την οίηση του ιδεολόγου. Οι πιο κριτικές βιογραφίες του Χίτλερ ή του Στάλιν τείνουν ωστόσο να δώσουν μιαν εξήγηση της επιτυχίας αυτών των προσώπων, που επιβλήθηκαν στην εξουσία ξεκινώντας από το μηδέν, και έστω και αν στο τέλος έγιναν μισητά, δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι στην αρχή αγαπήθηκαν από πολλούς. Αλλά για την Τσανγκ και τον Χάλιντεϊ η ιστορία του Μάο είναι μια μονοδιάστατη ιστορία. Ακόμα και εκείνοι που ήταν πάντοτε κοντά του, όπως ο Τζου Ντε, ο Πενγκ Ντε-χουάι, ο Λιν Μπιάο, ο Τσου Εν-Λάι, σύμφωνα με την εκδοχή που μας προτείνεται, τον μισούσαν πάντοτε και δεν είχαν συμμεριστεί ποτέ τις αθλιότητες που σχεδίαζε ο Μάο, αντίθετα μάλιστα, είχαν πάντοτε αντιταχθεί σε αυτές. Στο τέλος της ιστορίας το Κομμουνιστικό Κόμμα εμφανίζεται, αν όχι αθώο, τουλάχιστον ένοχο μόνο για ελαφρά αμαρτήματα, με πρώτο μεταξύ όλων το ότι υπήρξε αφελές και γι' αυτό εμπιστεύτηκε έναν κακοποιό όπως ο Μάο.
Από την αποθέωση στη δαιμονοποίησηΤΟΥ ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΡΑΜΠΙΝΙ*
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ- ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ
Ακόμα και η επίσημη εκδοχή της ιστορίας που προωθείται σήμερα από το Πεκίνο περιέχει κριτικές. Παραδέχεται ότι το «Μεγάλο Αλμα προς τα μπρος» προκάλεσε βάσανα, ένδεια και λιμούς στα χρόνια 1959-62. Αναγνωρίζει ότι η Πολιτιστική Επανάσταση στο διάστημα από το 1966 ώς το 1976 χαρακτηρίστηκε από υπερβολές και διώξεις. Ωστόσο, αυτές τις τραγωδίες τις προσπερνούν με τρόπο επιφανειακό. Στα σχολικά εγχειρίδια το «Μεγάλο Αλμα προς τα μπρος», που προκάλεσε δεκάδες εκατομμύρια θανάτους, εξιστορείται με λίγες παραγράφους που δεν αναφέρουν τον αριθμό των θυμάτων και αποδίδουν την καταστροφή σε έναν «εσφαλμένο κεντρικό σχεδιασμό». Η αιτία εκείνων των «λαθών» ποτέ δεν έγινε αντικείμενο μιας αληθινής πολιτικής συζήτησης, η οποία θα έθετε υπό αμφισβήτηση το αλάθητο του Κομμουνιστικού Κόμματος και τη νομιμοποίηση της τωρινής ηγετικής τάξης. Ο μύθος του Μεγάλου Τιμονιέρη ανθίσταται, αν και με το πέρασμα του χρόνου υπέστη έναν μετασχηματισμό. Σήμερα εκείνος που εξυμνείται είναι κυρίως ο νεαρός Μάο, ο ηγέτης της Μεγάλης Πορείας, ο επικεφαλής του απελευθερωτικού αγώνα εναντίον του Ιάπωνα εισβολέα, ο ιδρυτής μιας ενωμένης και σταθερής Λαϊκής Δημοκρατίας, ο οποίος έκανε την Κίνα μεγάλη δύναμη.Ενάντια σε αυτήν ακριβώς την εικόνα η Τσανγκ και ο Χάλιντεϊ εξαπολύουν την επίθεσή τους. Αυτό που επιδιώκεται με αυτή τη βιογραφία είναι να καταστραφεί η εικόνα του πατριώτη και εθνικιστή Μάο. Οι συγγραφείς υπογραμμίζουν ότι ο ρόλος του στη Μεγάλη Πορεία υπήρξε λιγότερο αποφασιστικός και μεγαλοποιήθηκε εκ των υστέρων με ιστορικές πλαστογραφίες· ότι ο Μάο δεν δίστασε να κάνει συμβιβασμούς με τους Ιάπωνες· ότι η κατάληψη της εξουσίας στο εσωτερικό του κόμματος και η ίδια η τελική επιτυχία της επανάστασης οφείλονταν στη βοήθεια του Στάλιν.Στη Δύση άφθονες αποδείξεις για να γραφτεί μια αντι-ιστορία του Μάο άρχισαν να συσσωρεύονται ήδη από τη δεκαετία του 1950, όταν το Χονγκ Κονγκ (που τότε ήταν υπό βρετανική διοίκηση) δεχόταν κύματα προσφύγων, οι οποίοι αφηγούνταν τις ωμότητες του κομμουνισμού. Το έργο της Τσανγκ και του Χάλιντεϊ κομίζει κάποιο πρόσθετο στοιχείο. Η συγγραφέας των «Αγριόκυκνων» συνομίλησε με πολλούς στενόχωρους μάρτυρες που σήμερα στην Κίνα μιλούν λίγο πιο ελεύθερα. Ο σύζυγός της, που είναι ένας έγκριτος σοβιετολόγος, άντλησε νέες αποκαλύψεις από τα αρχεία της Μόσχας. Αλλά καθώς επικεντρώνονται στη θέση του «τέρατος», το βιβλίο τους δεν εξηγεί με ικανοποιητικό τρόπο την άνοδο του Μάο στο πλαίσιο της καθυστερημένης και αναστατωμένης από την κρίση των αρχών του 20ού αιώνα Κίνας. Ο αναγνώστης δεν κατορθώνει να κατανοήσει το πώς και το γιατί αυτός κατάφερε να διατηρήσει την εξουσία μέχρι τον θάνατό του. Δεν φωτίζεται η διεθνής επιρροή του ούτε και ο φωτοστέφανος του κύρους που ακόμα και τώρα τον περιβάλλει.Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο 20ός αιώνας υπήρξε ένας αιώνας σκληρός με τους Κινέζους, ακόμα και πριν εμφανιστεί ο Μάο. Η τελική κατάρρευση μιας αυτοκρατορικής δυναστείας που είχε πίσω της έναν υπερχιλιετή πολιτισμό, η παρακμή μιας χώρας που υπήρξε για μεγάλο μέρος της ιστορίας της η πιο πλούσια και αναπτυγμένη του πλανήτη, η απάνθρωπη υποβάθμιση των συνθηκών ζωής στη γεωργική ύπαιθρο, ο τρόμος που έσπειραν τα αφεντικά του πολέμου στην περίοδο που είχε επικρατήσει μια χαοτική αταξία, η δράση των ληστών και των συμμοριτών και η διάχυτη βία: η προκομμουνιστική Κίνα ήταν και όλα αυτά. Με την επικράτησή του σε ένα παρόμοιο πλαίσιο, ο Μάο δεν μπορεί να εγκλειστεί στην παθολογική έννοια της ιδιοφυΐας του κακού.Η δίψα του για εξουσία, η μοχθηρία του, δεν αναιρούν το γεγονός ότι τόσοι άνθρωποι καλής θέλησης ενώθηκαν γύρω του για να προσπαθήσουν να σώσουν και να αλλάξουν τη χώρα. Στο όνομα των ιδεωδών που αυτή μπορούσε να προβάλλει στη δεκαετία του 1950, η Κίνα πραγματοποίησε προόδους στο πεδίο της υγιειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης, αύξησε την απασχόληση, βελτίωσε τις συνθήκες στέγασης και τις κοινωνικές υπηρεσίες. Ακόμη και όταν η οικονομική και κοινωνική πρόοδος υπέστη αιφνίδιες οπισθοδρομήσεις εξαιτίας των ιδεολογικών στραβοτιμονιών του ηγέτη, αυτός παρέμενε στην καρδιά πολλών Κινέζων εξαιτίας άλλων κατακτήσεων: για το ότι αντιστάθηκε στους Αμερικανούς στον πόλεμο της Κορέας του 1950-53, για την ατομική βόμβα που φτιάχτηκε το 1964, για την αδέσμευτη εξωτερική πολιτική που έκανε την Κίνα ηγέτιδα του Τρίτου Κόσμου και εναλλακτική δύναμη προς τις δύο υπερδυνάμεις του Ψυχρού Πολέμου, την Αμερική και τη Σοβιετική Ενωση.
Η ιδεολογία στη δοκιμασία της Ιστορία
ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ
Απόσπασμα:''Στη δεκαετία του 1950, ένας οξυδερκής παρατηρητής των κινεζικών υποθέσεων -ανταποκριτής της εφημερίδας «Times» του Λονδίνου- διατύπωσε τον ισχυρισμό ότι στον 21ο αιώνα κομμουνισμός δεν θα υπήρχε παρά μόνο στην Κίνα, όπου όμως θα επιζούσε ως εθνική ιδεολογία.1 Αυτή η πρόβλεψη, που φαίνεται να επαληθεύεται, δεν μπορεί να γίνει κατανοητή αν δεν πάρουμε υπόψη μας τις ιδιαιτερότητες του κινεζικού κομμουνισμού, ο οποίος από τη δεκαετία του 1920 ώς και τα μέσα της δεκαετίας του 1970 κυριαρχήθηκε από τη μορφή του χαρισματικού ηγέτη του, του Μάο Τσε-τουνγκ (1893-1976). Ηδη από τις απαρχές του ο κομμουνισμός στην Κίνα αντιπροσώπευε μια δύναμη που απέβλεπε κυρίως στην επίτευξη της εθνικής ανεξαρτησίας και της κρατικής ενότητας καθώς και στον οικονομικό εκσυγχρονισμό.Οταν, το 1949, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα πήρε την εξουσία, η Κίνα ήταν μια χώρα πιο καθυστερημένη και από τη Ρωσία του 1917, με μια πάρα πολύ ισχνή βιομηχανική και προλεταριακή βάση. Ηδη από την εποχή της «Μεγάλης Πορείας» (1934-1935), ο Μάο είχε κατανοήσει ότι η κινεζική επανάσταση θα γινόταν δυνατή μόνον αν το κόμμα κατόρθωνε να κινητοποιήσει τις αγροτικές μάζες. Από αυτή την άποψη ο μαοϊσμός αντιπροσώπευε μιαν ακόμα πιο ριζική αναθεώρηση της θεωρίας του Μαρξ σε σχέση με εκείνη που εξέφραζε ο μπολσεβικισμός. Οι μπολσεβίκοι, αν και είχαν πάρει αποστάσεις από τον κλασικό μαρξισμό, ο οποίος τοποθετούσε τη δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην πιο προχωρημένη ζώνη της καπιταλιστικής ανάπτυξης, δεν είχαν ποτέ αμφισβητήσει το αξίωμα ότι, ακόμα και σε μια χώρα λιγότερο αναπτυγμένη, μόνον το βιομηχανικό προλεταριάτο μπορούσε και έπρεπε να αποτελέσει τον κοινωνικό πρωταγωνιστή της επαναστατικής διαδικασίας. Ο Μάο υποστήριζε αντιθέτως ότι, σε μια χώρα καθυστερημένη, όπως η Κίνα, η κατ' εξοχήν επαναστατική δύναμη είναι οι φτωχοί αγρότες. Σε αυτές τις συνθήκες, η επιρροή και η ιδεολογία του προλεταριάτου μπορούσαν να εκφραστούν μόνο χάρη στη μεσολάβηση και τον καθοδηγητικό ρόλο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Αυτή η τοποθέτηση προσέδιδε από την αρχή στον κινεζικό κομμουνισμό έναν υπεριδεολογικό χαρακτήρα και υπερτόνιζε σε ακραίο βαθμό τον οργανωτικό και παιδαγωγικό ρόλο του κόμματος.Τριάντα χρόνια μετά τη «Μεγάλη Πορεία», ο Αντρέ Μαλρό συνομίλησε με τον Μάο και ο διάλογός τους δημοσιεύτηκε στη «Figaro» τον Αύγουστο του 1965. Ο Μάο αναφέρθηκε με τρόπο απλό στους λόγους της επιτυχίας του ένοπλου κινήματος που είχε καθοδηγήσει: «Τρία χιλιόμετρα από το χωριό μου, ορισμένα δέντρα δεν είχαν φλούδα μέχρι τα τέσσερα μέτρα ύψος. Την είχαν φάει οι πεινασμένοι. Με ανθρώπους υποχρεωμένους να τρώνε φλούδες δέντρων μπορούσαμε να φτιάξουμε καλύτερους μαχητές από όσο με τους οδηγούς της Σαγκάης ή και με τους κούληδες».Ο Μαλρό προβάλλει αντιρρήσεις: «Ο Γκόρκι μου είπε μια μέρα μπροστά στον Στάλιν ότι οι χωρικοί είναι ίδιοι παντού». Και ο Μάο του απαντάει: «Ούτε ο Γκόρκι ούτε ο Στάλιν γνωρίζουν τίποτα για τους χωρικούς. Και δεν έχει νόημα να συγχέουμε τους κουλάκους με τους εξαθλιωμένους των υπανάπτυκτων χωρών. Και δεν υπάρχει ο αφηρημένος μαρξισμός, αλλά υπάρχει ένας συγκεκριμένος μαρξισμός προσαρμοσμένος στις πραγματικότητες της Κίνας, στα δέντρα που είναι γυμνά όπως και οι άνθρωποι, επειδή οι άνθρωποι τρώνε τις φλούδες τους».Ο μαοϊσμός κατόρθωσε να μετατρέψει τους εξαθλιωμένους αγρότες σε ετοιμοπόλεμους μαχητές, αλλά συνάντησε μεγαλύτερες δυσκολίες όταν αναμετρήθηκε με το πρόβλημα της γεωργικής παραγωγής της χώρας. Με το «Μεγάλο Αλμα προς τα μπρος» των ετών 1958-1961 ο Μάο υιοθέτησε μια στρατηγική οικονομικής ανάπτυξης που χαρακτηριζόταν από την επιτάχυνση της κολεκτιβοποίησης τόσο στον γεωργικό όσο και στον βιομηχανικό τομέα. Το «Μεγάλο Αλμα» υποτίθεται ότι θα επέτρεπε στην Κίνα να ξεπεράσει μέσα σε 15 χρόνια τη βιομηχανική παραγωγή της Αγγλίας. Ο Μάο κινητοποίησε ολόκληρη τη χώρα με την υπόσχεση μιας γρήγορης οικονομικής ανάπτυξης και μιας αλματώδους κοινωνικής προόδου. Στην αφετηρία αυτού του φιλόδοξου εγχειρήματος υπήρχε η ιδέα ότι το επαναστατικό πάθος από μόνο του μπορεί να υπερπηδήσει όλα τα υλικά εμπόδια, ότι οι άνθρωποι, αν το θελήσουν, μπορούν να μετακινήσουν βουνά ή και να καταλάβουν εξ εφόδου τον ουρανό. Στις αρχές του 1958, ο Μάο επιτέθηκε στους γραφειοκράτες του οικονομικού σχεδιασμού, αμφισβήτησε τη δουλική μίμηση του σοβιετικού μοντέλου και εγκωμίασε τη δημιουργικότητα της νεολαίας σε αντίθεση προς την αφηρημένη γνώση που προέρχεται από τα βιβλία και προς τους αναχρονιστικούς θεσμούς.Στην περίοδο του «Μεγάλου Αλματος» ο Μάο οδήγησε στα άκρα τον εγκωμιασμό της υποκειμενικής προσπάθειας των εκπαιδευμένων από το κόμμα μαζών, αναγορεύοντάς τη σε κομβικό παράγοντα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Χάρη στον συλλογικό ενθουσιαμό η Κίνα θα μπορούσε να εκβιομηχανιστεί πολύ γρήγορα, υπερπηδώντας στάδια της οικονομικής ανάπτυξης. Ενάντια στην κυριαρχία των τεχνικών και των ειδικών αναβαθμίστηκε ο ρόλος των πολιτικών στελεχών στην παραγωγή. Τα υλικά κίνητρα θεωρήθηκαν πηγή επικίνδυνης ιδεολογικής παρέκκλισης.Τα χρόνια 1959-1961 χαρακτηρίζονται από οικονομικές αποτυχίες, φυσικές καταστροφές και από έναν τρομερό λιμό. Εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν τότε από πείνα. Το επαναστατικό δράμα του «Μεγάλου Αλματος» κατέληξε σε μια αποτυχία κολοσσιαίων διαστάσεων και θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες οικονομικές και ανθρώπινες καταστροφές του 20ού αιώνα. Επιπλέον, προκάλεσε μια βαθιά ρήξη με τους Σοβιετικούς, οι οποίοι απέσυραν τους τεχνικούς και τους συμβούλους τους, κατηγορώντας τους Κινέζους ηγέτες για πολιτικό «τυχοδιωκτισμό» και οικονομικό ανορθολογισμό. Η ρήξη βάθυνε ακόμα περισσότερο καθώς η χρουστσοφική ΕΣΣΔ δεν έδειχνε διατεθειμένη να βοηθήσει την Κίνα να κατασκευάσει ατομική βόμβα, όταν μάλιστα ο Μάο δεν δίσταζε να ελαχιστοποιεί το κόστος μιας παγκόσμιας σύγκρουσης -ακόμα και πυρηνικής- με τον καπιταλιστικό κόσμο, τον οποίο ο ίδιος χαρακτήριζε «χάρτινη τίγρη». Η διάσπαση του «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» προσέλαβε μιαν ισχυρή ιδεολογική φόρτιση, καθώς η Κίνα -στην οποία ο Μάο διατηρούσε μια θέση από πολλές απόψεις ανάλογη με εκείνη του Στάλιν στην ΕΣΣΔ- είχε ασκήσει κριτική στην αποσταλινοποίηση και στη χρουστσοφική πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης.Η δραματική αποτυχία του «Μεγάλου Αλματος» οδήγησε σε μετριοπαθέστερες οικονομικές επιλογές, όπως η επιστροφή από τις «κομμούνες» στην οικογενειακή γεωργική παραγωγή και στην επανάληψη της προσφοράς υλικών κινήτρων κ.ο.κ. Ολα αυτά προκαλούσαν μιαν όξυνση της σύγκρουσης ανάμεσα σε «αριστερά» και «δεξιά» μέσα στο κόμμα. Η μαοϊκή αριστερά κατήγγειλε τον κίνδυνο του «αστικού εκφυλισμού». Με την «Πολιτιστική Επανάσταση» ο Μάο κήρυξε τον πόλεμο ενάντια στα «αστικά στοιχεία» που είχαν διεισδύσει στο κόμμα, στην κυβέρνηση, στον στρατό και στην πνευματική ζωή, συγκροτώντας μια συμμορία «ρεβιζιονιστών αντεπαναστατών». Στα χρόνια της Πολιτιστικής Επανάστασης περισσότερο από κάθε άλλη φορά ο μαοϊσμός εμφανίστηκε ως ακραίος υποκειμενισμός και βολονταρισμός. Ο Μάο προέβαλλε τότε τη θέση ότι ο καπιταλιστικός δρόμος μπορούσε να ηττηθεί μόνο μέσα από μια ριζική μεταβολή του πνευματικού προσανατολισμού και της συλλογικής νοοτροπίας απέναντι στα προβλήματα της παραγωγής. Ετσι ο Μάο αποδέσμευσε εντελώς τον «μαρξισμό» του από κάθε υλιστική βάση, προσδίδοντάς του μια δογματική και υπεριδεαλιστική μορφή. Χιλιάδες νεαροί ερυθροφρουροί, που υποτίθεται ότι δεν είχαν μολυνθεί από τον ρεβιζιονισμό, ο οποίος είχε διεισδύσει στα γραφειοκρατικοποιημένα μεσαία και ανώτερα κομματικά στελέχη, υποκινήθηκαν να «βομβαρδίσουν το γενικό επιτελείο». Ενα κύμα κόκκινης τρομοκρατίας εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα. Εγκαινιάστηκε μια περίοδος πρωτόγνωρης βίας, υπερβολών και τρομερών συγκρούσεων, που προκάλεσαν μαζικές εκκαθαρίσεις και πολλά ανθρώπινα θύματα. Κι ενώ η Πολιτιστική Επανάσταση εγκωμίαζε και υποκινούσε την υποκειμενική δράση των μαζών, την ίδια στιγμή υπέτασσε τις μάζες στην αυθεντία και στη δικτατορική εξουσία του μοναδικού ηγέτη. Η κινητοποίηση των μαζών συμβάδιζε με την έξαρση της λατρείας του Μάο. Ο ηγέτης ήταν ο αλάθητος ερμηνευτής της ιδεολογίας του μαρξισμού-λενινισμού. Στο πρόσωπό του αποδίδονταν σχεδόν υπερφυσικές ιδιότητες και ικανότητες.Την ίδια περίοδο η Πολιτιστική Επανάσταση ερμηνεύτηκε από πολλούς στη Δύση ως μια προσπάθεια να αποτραπεί η δημιουργία μιας γραφειοκρατικής εξουσίας παρόμοιας με εκείνη που επικρατούσε στο σοβιετικό μοντέλο. Κάποιες από τις φράσεις του προέδρου Μάο αποσπάστηκαν από τα κόκκινα βιβλιαράκια που κρατούσαν οι ερυθροφρουροί και μεταδόθηκαν γρήγορα στα κινήματα νεολαίας που αναστάτωναν τα πανεπιστήμια πολλών δυτικών χωρών, τροφοδοτώντας μια μαρξιστική-λενινιστική ορθοδοξία μέσα στο ρεύμα της φοιτητικής αμφισβήτησης. Ο δυτικός μαοϊσμός έβλεπε στην κινεζική εμπειρία το πείραμα της οικοδόμησης ενός αντιγραφειοκρατικού σοσιαλισμού που στηριζόταν σε μια κινητοποίηση της βάσης, σε μιαν επανάσταση από τα κάτω, πιο αυθόρμητη και δημιουργική. Ταυτόχρονα ωστόσο αναπαρήγαγε και ο ίδιος τη λατρεία του Μάο, την τυφλή πίστη στη μαγική δύναμη της σκέψης του Μεγάλου Τιμονιέρη, τροφοδοτώντας τελετουργικά και δόγματα, τα οποία έξω από το κινεζικό πλαίσιο φαίνονταν ακόμα πιο ανορθολογικά, σκοταδιστικά και παράλογα. Η σαγήνη του Μάο τύφλωσε ακόμα και πολλούς σημαντικούς Ευρωπαίους διανοούμενους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ζαν Πολ Σαρτρ στα τελευταία χρόνια της ζωής του.Οταν πέθανε ο Μάο, ο Αλμπέρτο Μοράβια έγραψε: «Ο Μάο υπήρξε ταυτόχρονα ο Μαρξ, ο Λένιν, ο Τρότσκι, ο Στάλιν και ο Χρουστσόφ της κινεζικής επανάστασης» («Corriere della Sera», 10-11-1976). '''
Απόσπασμα:''Στη δεκαετία του 1950, ένας οξυδερκής παρατηρητής των κινεζικών υποθέσεων -ανταποκριτής της εφημερίδας «Times» του Λονδίνου- διατύπωσε τον ισχυρισμό ότι στον 21ο αιώνα κομμουνισμός δεν θα υπήρχε παρά μόνο στην Κίνα, όπου όμως θα επιζούσε ως εθνική ιδεολογία.1 Αυτή η πρόβλεψη, που φαίνεται να επαληθεύεται, δεν μπορεί να γίνει κατανοητή αν δεν πάρουμε υπόψη μας τις ιδιαιτερότητες του κινεζικού κομμουνισμού, ο οποίος από τη δεκαετία του 1920 ώς και τα μέσα της δεκαετίας του 1970 κυριαρχήθηκε από τη μορφή του χαρισματικού ηγέτη του, του Μάο Τσε-τουνγκ (1893-1976). Ηδη από τις απαρχές του ο κομμουνισμός στην Κίνα αντιπροσώπευε μια δύναμη που απέβλεπε κυρίως στην επίτευξη της εθνικής ανεξαρτησίας και της κρατικής ενότητας καθώς και στον οικονομικό εκσυγχρονισμό.Οταν, το 1949, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα πήρε την εξουσία, η Κίνα ήταν μια χώρα πιο καθυστερημένη και από τη Ρωσία του 1917, με μια πάρα πολύ ισχνή βιομηχανική και προλεταριακή βάση. Ηδη από την εποχή της «Μεγάλης Πορείας» (1934-1935), ο Μάο είχε κατανοήσει ότι η κινεζική επανάσταση θα γινόταν δυνατή μόνον αν το κόμμα κατόρθωνε να κινητοποιήσει τις αγροτικές μάζες. Από αυτή την άποψη ο μαοϊσμός αντιπροσώπευε μιαν ακόμα πιο ριζική αναθεώρηση της θεωρίας του Μαρξ σε σχέση με εκείνη που εξέφραζε ο μπολσεβικισμός. Οι μπολσεβίκοι, αν και είχαν πάρει αποστάσεις από τον κλασικό μαρξισμό, ο οποίος τοποθετούσε τη δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην πιο προχωρημένη ζώνη της καπιταλιστικής ανάπτυξης, δεν είχαν ποτέ αμφισβητήσει το αξίωμα ότι, ακόμα και σε μια χώρα λιγότερο αναπτυγμένη, μόνον το βιομηχανικό προλεταριάτο μπορούσε και έπρεπε να αποτελέσει τον κοινωνικό πρωταγωνιστή της επαναστατικής διαδικασίας. Ο Μάο υποστήριζε αντιθέτως ότι, σε μια χώρα καθυστερημένη, όπως η Κίνα, η κατ' εξοχήν επαναστατική δύναμη είναι οι φτωχοί αγρότες. Σε αυτές τις συνθήκες, η επιρροή και η ιδεολογία του προλεταριάτου μπορούσαν να εκφραστούν μόνο χάρη στη μεσολάβηση και τον καθοδηγητικό ρόλο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Αυτή η τοποθέτηση προσέδιδε από την αρχή στον κινεζικό κομμουνισμό έναν υπεριδεολογικό χαρακτήρα και υπερτόνιζε σε ακραίο βαθμό τον οργανωτικό και παιδαγωγικό ρόλο του κόμματος.Τριάντα χρόνια μετά τη «Μεγάλη Πορεία», ο Αντρέ Μαλρό συνομίλησε με τον Μάο και ο διάλογός τους δημοσιεύτηκε στη «Figaro» τον Αύγουστο του 1965. Ο Μάο αναφέρθηκε με τρόπο απλό στους λόγους της επιτυχίας του ένοπλου κινήματος που είχε καθοδηγήσει: «Τρία χιλιόμετρα από το χωριό μου, ορισμένα δέντρα δεν είχαν φλούδα μέχρι τα τέσσερα μέτρα ύψος. Την είχαν φάει οι πεινασμένοι. Με ανθρώπους υποχρεωμένους να τρώνε φλούδες δέντρων μπορούσαμε να φτιάξουμε καλύτερους μαχητές από όσο με τους οδηγούς της Σαγκάης ή και με τους κούληδες».Ο Μαλρό προβάλλει αντιρρήσεις: «Ο Γκόρκι μου είπε μια μέρα μπροστά στον Στάλιν ότι οι χωρικοί είναι ίδιοι παντού». Και ο Μάο του απαντάει: «Ούτε ο Γκόρκι ούτε ο Στάλιν γνωρίζουν τίποτα για τους χωρικούς. Και δεν έχει νόημα να συγχέουμε τους κουλάκους με τους εξαθλιωμένους των υπανάπτυκτων χωρών. Και δεν υπάρχει ο αφηρημένος μαρξισμός, αλλά υπάρχει ένας συγκεκριμένος μαρξισμός προσαρμοσμένος στις πραγματικότητες της Κίνας, στα δέντρα που είναι γυμνά όπως και οι άνθρωποι, επειδή οι άνθρωποι τρώνε τις φλούδες τους».Ο μαοϊσμός κατόρθωσε να μετατρέψει τους εξαθλιωμένους αγρότες σε ετοιμοπόλεμους μαχητές, αλλά συνάντησε μεγαλύτερες δυσκολίες όταν αναμετρήθηκε με το πρόβλημα της γεωργικής παραγωγής της χώρας. Με το «Μεγάλο Αλμα προς τα μπρος» των ετών 1958-1961 ο Μάο υιοθέτησε μια στρατηγική οικονομικής ανάπτυξης που χαρακτηριζόταν από την επιτάχυνση της κολεκτιβοποίησης τόσο στον γεωργικό όσο και στον βιομηχανικό τομέα. Το «Μεγάλο Αλμα» υποτίθεται ότι θα επέτρεπε στην Κίνα να ξεπεράσει μέσα σε 15 χρόνια τη βιομηχανική παραγωγή της Αγγλίας. Ο Μάο κινητοποίησε ολόκληρη τη χώρα με την υπόσχεση μιας γρήγορης οικονομικής ανάπτυξης και μιας αλματώδους κοινωνικής προόδου. Στην αφετηρία αυτού του φιλόδοξου εγχειρήματος υπήρχε η ιδέα ότι το επαναστατικό πάθος από μόνο του μπορεί να υπερπηδήσει όλα τα υλικά εμπόδια, ότι οι άνθρωποι, αν το θελήσουν, μπορούν να μετακινήσουν βουνά ή και να καταλάβουν εξ εφόδου τον ουρανό. Στις αρχές του 1958, ο Μάο επιτέθηκε στους γραφειοκράτες του οικονομικού σχεδιασμού, αμφισβήτησε τη δουλική μίμηση του σοβιετικού μοντέλου και εγκωμίασε τη δημιουργικότητα της νεολαίας σε αντίθεση προς την αφηρημένη γνώση που προέρχεται από τα βιβλία και προς τους αναχρονιστικούς θεσμούς.Στην περίοδο του «Μεγάλου Αλματος» ο Μάο οδήγησε στα άκρα τον εγκωμιασμό της υποκειμενικής προσπάθειας των εκπαιδευμένων από το κόμμα μαζών, αναγορεύοντάς τη σε κομβικό παράγοντα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Χάρη στον συλλογικό ενθουσιαμό η Κίνα θα μπορούσε να εκβιομηχανιστεί πολύ γρήγορα, υπερπηδώντας στάδια της οικονομικής ανάπτυξης. Ενάντια στην κυριαρχία των τεχνικών και των ειδικών αναβαθμίστηκε ο ρόλος των πολιτικών στελεχών στην παραγωγή. Τα υλικά κίνητρα θεωρήθηκαν πηγή επικίνδυνης ιδεολογικής παρέκκλισης.Τα χρόνια 1959-1961 χαρακτηρίζονται από οικονομικές αποτυχίες, φυσικές καταστροφές και από έναν τρομερό λιμό. Εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν τότε από πείνα. Το επαναστατικό δράμα του «Μεγάλου Αλματος» κατέληξε σε μια αποτυχία κολοσσιαίων διαστάσεων και θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες οικονομικές και ανθρώπινες καταστροφές του 20ού αιώνα. Επιπλέον, προκάλεσε μια βαθιά ρήξη με τους Σοβιετικούς, οι οποίοι απέσυραν τους τεχνικούς και τους συμβούλους τους, κατηγορώντας τους Κινέζους ηγέτες για πολιτικό «τυχοδιωκτισμό» και οικονομικό ανορθολογισμό. Η ρήξη βάθυνε ακόμα περισσότερο καθώς η χρουστσοφική ΕΣΣΔ δεν έδειχνε διατεθειμένη να βοηθήσει την Κίνα να κατασκευάσει ατομική βόμβα, όταν μάλιστα ο Μάο δεν δίσταζε να ελαχιστοποιεί το κόστος μιας παγκόσμιας σύγκρουσης -ακόμα και πυρηνικής- με τον καπιταλιστικό κόσμο, τον οποίο ο ίδιος χαρακτήριζε «χάρτινη τίγρη». Η διάσπαση του «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» προσέλαβε μιαν ισχυρή ιδεολογική φόρτιση, καθώς η Κίνα -στην οποία ο Μάο διατηρούσε μια θέση από πολλές απόψεις ανάλογη με εκείνη του Στάλιν στην ΕΣΣΔ- είχε ασκήσει κριτική στην αποσταλινοποίηση και στη χρουστσοφική πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης.Η δραματική αποτυχία του «Μεγάλου Αλματος» οδήγησε σε μετριοπαθέστερες οικονομικές επιλογές, όπως η επιστροφή από τις «κομμούνες» στην οικογενειακή γεωργική παραγωγή και στην επανάληψη της προσφοράς υλικών κινήτρων κ.ο.κ. Ολα αυτά προκαλούσαν μιαν όξυνση της σύγκρουσης ανάμεσα σε «αριστερά» και «δεξιά» μέσα στο κόμμα. Η μαοϊκή αριστερά κατήγγειλε τον κίνδυνο του «αστικού εκφυλισμού». Με την «Πολιτιστική Επανάσταση» ο Μάο κήρυξε τον πόλεμο ενάντια στα «αστικά στοιχεία» που είχαν διεισδύσει στο κόμμα, στην κυβέρνηση, στον στρατό και στην πνευματική ζωή, συγκροτώντας μια συμμορία «ρεβιζιονιστών αντεπαναστατών». Στα χρόνια της Πολιτιστικής Επανάστασης περισσότερο από κάθε άλλη φορά ο μαοϊσμός εμφανίστηκε ως ακραίος υποκειμενισμός και βολονταρισμός. Ο Μάο προέβαλλε τότε τη θέση ότι ο καπιταλιστικός δρόμος μπορούσε να ηττηθεί μόνο μέσα από μια ριζική μεταβολή του πνευματικού προσανατολισμού και της συλλογικής νοοτροπίας απέναντι στα προβλήματα της παραγωγής. Ετσι ο Μάο αποδέσμευσε εντελώς τον «μαρξισμό» του από κάθε υλιστική βάση, προσδίδοντάς του μια δογματική και υπεριδεαλιστική μορφή. Χιλιάδες νεαροί ερυθροφρουροί, που υποτίθεται ότι δεν είχαν μολυνθεί από τον ρεβιζιονισμό, ο οποίος είχε διεισδύσει στα γραφειοκρατικοποιημένα μεσαία και ανώτερα κομματικά στελέχη, υποκινήθηκαν να «βομβαρδίσουν το γενικό επιτελείο». Ενα κύμα κόκκινης τρομοκρατίας εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα. Εγκαινιάστηκε μια περίοδος πρωτόγνωρης βίας, υπερβολών και τρομερών συγκρούσεων, που προκάλεσαν μαζικές εκκαθαρίσεις και πολλά ανθρώπινα θύματα. Κι ενώ η Πολιτιστική Επανάσταση εγκωμίαζε και υποκινούσε την υποκειμενική δράση των μαζών, την ίδια στιγμή υπέτασσε τις μάζες στην αυθεντία και στη δικτατορική εξουσία του μοναδικού ηγέτη. Η κινητοποίηση των μαζών συμβάδιζε με την έξαρση της λατρείας του Μάο. Ο ηγέτης ήταν ο αλάθητος ερμηνευτής της ιδεολογίας του μαρξισμού-λενινισμού. Στο πρόσωπό του αποδίδονταν σχεδόν υπερφυσικές ιδιότητες και ικανότητες.Την ίδια περίοδο η Πολιτιστική Επανάσταση ερμηνεύτηκε από πολλούς στη Δύση ως μια προσπάθεια να αποτραπεί η δημιουργία μιας γραφειοκρατικής εξουσίας παρόμοιας με εκείνη που επικρατούσε στο σοβιετικό μοντέλο. Κάποιες από τις φράσεις του προέδρου Μάο αποσπάστηκαν από τα κόκκινα βιβλιαράκια που κρατούσαν οι ερυθροφρουροί και μεταδόθηκαν γρήγορα στα κινήματα νεολαίας που αναστάτωναν τα πανεπιστήμια πολλών δυτικών χωρών, τροφοδοτώντας μια μαρξιστική-λενινιστική ορθοδοξία μέσα στο ρεύμα της φοιτητικής αμφισβήτησης. Ο δυτικός μαοϊσμός έβλεπε στην κινεζική εμπειρία το πείραμα της οικοδόμησης ενός αντιγραφειοκρατικού σοσιαλισμού που στηριζόταν σε μια κινητοποίηση της βάσης, σε μιαν επανάσταση από τα κάτω, πιο αυθόρμητη και δημιουργική. Ταυτόχρονα ωστόσο αναπαρήγαγε και ο ίδιος τη λατρεία του Μάο, την τυφλή πίστη στη μαγική δύναμη της σκέψης του Μεγάλου Τιμονιέρη, τροφοδοτώντας τελετουργικά και δόγματα, τα οποία έξω από το κινεζικό πλαίσιο φαίνονταν ακόμα πιο ανορθολογικά, σκοταδιστικά και παράλογα. Η σαγήνη του Μάο τύφλωσε ακόμα και πολλούς σημαντικούς Ευρωπαίους διανοούμενους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ζαν Πολ Σαρτρ στα τελευταία χρόνια της ζωής του.Οταν πέθανε ο Μάο, ο Αλμπέρτο Μοράβια έγραψε: «Ο Μάο υπήρξε ταυτόχρονα ο Μαρξ, ο Λένιν, ο Τρότσκι, ο Στάλιν και ο Χρουστσόφ της κινεζικής επανάστασης» («Corriere della Sera», 10-11-1976). '''
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου