ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΉ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ ΤΟΥ ΜΠΛΟΧ ΣΤΟΝ ΟΚΤΏΒΡΗ ΤΟΥ ΑΙΖΕΣΤΑΙΝ
Η αρχή της ελπίδας Σύμφωνα με τον Έρνστ Μπλοχ, συγγραφέα του βιβλίου (1954-1959), τα όνειρα για ένα καλύτερο κόσμο γεννούν εντάσεις που δια περνούν ένα «μη συγχρονικόν κόσμο, στον οποίο διαφορετικές αντιφατικές χρονικότητες, που ανήκουν σε ξεχωριστές εποχές, συνυπάρχουν στον ίδιο κοινωνικό χώρο. Στα μάτια του, αυτή η ετερογενής δομή του ιστο ρικούς χρόνους, που την ονομάζει «ασυμφωνία των χρόνων» (Ungleichzeitig keit), είναι η πηγή μιας αυτοπικής σκέψης κι ενός ουτοπικού φαντασιακού, στα οποία το παρελθόν και το μέλλον συναντιόνται για να επινοήσουν νέα αισθητικά και διανοητικά μορφώματα. Επομένως, δουλειά του ήταν, κυρίως, να ξεθάψει το παρελθόν, ανεξάντλητη δεξαμενή εμπειριών, ιδεών και αντικει μένων που μαρτυρούν την αναζήτηση ενός απελευθερωμένου μέλλοντος έντυπα, δημιουργίες, ίχνη συλλογικών ονείρων, εικόνες της επιθυμίας που περιγράφουν μια κοινότητα ίσων και ελεύθερων ανθρώπων. Η αρχή της ελ. πίδας, τρίτομο έργο που αποτελεί μια εντυπωσιακή εγκυκλοπαίδεια αυτο- βλέψη για τον μελλοντικό κόσμο. Πρόκειται απεναντίας για μια ιστορική έρευνα γύρω από τα παρελθοντικά μέλλοντα», ένα κριτικό δειγματολόγιο των αναρίθμητων τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι φαντάστηκαν ή «προβλέψανε» το μέλλον στο διάβα των αιώνων. Αυτή η διαλεκτική οδύ σεια σ' ένα παρελθόν στραμμένο προς το μέλλον κάνει τον Μπλοχ ένα είδος αρχαιολόγου που, σε μια θαυμαστή επίδειξη ευρυμάθειας, αποκαλύπτει και ανασυσταίνει τις «ονειροπολήσεις» (Tagträume) των προγόνων μας, θεάματ τα τσίρκα, χορούς, ταξιδιωτική λογοτεχνία, μυθιστορήματα, φολκλόρ, παρα- μύθια, ποίηση, ζωγραφική, όπερες, λαϊκά τραγούδια, κινηματογραφικές ταινί ες και πολλά άλλα. Στο βιβλίο του, ο Μπλοχ αναλύει ουτοπίες που διατρέ χουν όλο το φάσμα της ανθρώπινης γνώσης, από την ιατρική ως την αρχιτε κτονική, περνώντας από την αισθητική και την τεχνολογία. Ωστόσο, δεν είν και ένας απλοϊκός ανθρωπιστής. Δεν πιστεύει στο αναπόφευκτο της προό δου και δεν εξιδανικεύει τα αποτελέσματα της επιστήμης. Δεν αρκείται να ταξινομήσει τις αυτοπίες σε διάφορες κατηγορίες: τεχνικές, γεωγραφικές, κοινωνικές και πολιτικές. Η ιστορική του ανακατασκευή στηρίζεται στην κριτική ανάλυση αλλά και σε μια ευαίσθητη προσωπική επιλογή. Από τη μία, υπάρχει το «ψυχρό ρεύμα» των ουτοπιών που προεικονίζουν μια ιεραρχική, αυταρχική και καταπιεστική τάξη, όπως η του Πλάτωνα, η «βιομη κανική νέα τάξη» του ή η Ικαρία του Ετιέν Καμπέ, ένας τρομαχτικος
πρώτο ολοκληρωτικός μικρόκοσμος. Και από την άλλη, το «θερμό ρεύ «ελευθεριακών Η κομμουνιστικών ουτοπιών, που εκπροσωπούνται και , τον Σαρλ Φουριέ και τον Καρλ Μαρξ, που θεωρούνται αντίστοιχα ο πιο εμπνευσμένος ουμανιστής της Αναγέννησης, ο επινοητής από τον Τόμας Μορι ν φαλανστηρίων- που επιτρέπουν αρμονική συνύπαρξη φύσης και τεχνολογίας και τέλος ο στοχαστής της ανθρώπινης χειραφέτησης μέσα κάτω των για την πάλη των τάξεων. Τον 20ο αιώνα, εποχή των πολέμων και των επα προτάσεων, οι ουτοπίες είχαν γίνει ταυτόχρονα συγκεκριμένες και εφικτές, έχοντας εγκαταλείψει την προηγούμενη διάσταση της αφηρημένης φαντασι γνωσίας. Στο τέλος του Μεγάλου Πολέμου, όταν ο Μπλοχ έγραφε. Το πνεύμα της ουτοπίας (1918), οι ουτοπικές ελπίδες αντιστοιχούσαν σε πολιτικά σχέδια και συμπυκνώθηκαν σε νέα επαναστατικά σύμβολα. 86
Μετά το 1917, ανάμεσα στα πιο δυνατά σύμβολα της επανάστασης, πρέ και οπωσδήποτε να αναφέρουμε τις ταινίες του Σεργκέι Αϊζενστάιν. Το 1927, με την ευκαιρία της δεκάτης επετείου της σοβιετικής εξουσίας, ο Οχτώβρης δημιούργησε μια σύνθεση ανάμεσα στην εικονοκλασία και τη μνήμη της επανάστασης, ανάμεσα στη σημασία της ως ιστορικής τομής και την επινό ηση μιας νέας παράδοσης. Η ταινία ξεκινάει με την καταστροφή του αγάλ μπος του τσάρου, το Φλεβάρη του 1917, και κλείνει με την επίθεση στα χειμερινά ανάκτορα το Νοέμβρη. Πρωταγωνιστές αυτών των δύο σκηνών είναι οι μάζες σε κίνηση. Ο Αϊζενστάιν τις κινηματογράφησε με λυρικό και ηρωτικό πνεύμα, δείχνοντας τα γεγονότα μέσα από ένα συλλογικό πρίσμα. Οι σκηνές αυτές, που αποτυπώθηκαν στο ασυνείδητο πολλών γενεών, δημι- σύργησαν και καθιέρωσαν μια εικόνα της επανάστασης, μετατρέποντάς την σε σύμβολο και τόπο μνήμης.
Ξεκινώντας σαν έργο προπαγάνδας - παραγγέλθηκε από το Sovkino, το κρατικό ίδρυμα κινηματογράφου- και σαφώς εμπνευσμένη από το χρονικό του Τζον Ριντ Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο (1919), η ταινία του Αζενστάιν δεν είχε την αξίωση να δημιουργήσει μια ρεαλιστική αναπαρά σταση των κρίσιμων ημερών του Οχτώβρη. Προσπαθούσε μάλλον να φωτί αντίληψη για την επανάσταση: μια μαζική εξέγερση, καθοδηγημένη από ένα πρωτοποριακό κόμμα, με τη μορφή στρατιωτικής δράσης. Στο ίδιο και την ιστορική τους Η σημασία αποδίδοντας με εικόνες την μπολσεβίκικη να πετύχει μια σύνθεση ανάμεσα στο βίωμα, τα συναισθήματα και τη σκέ πνεύμα, σχεδίαζε Όπως έγραφε · γυρίσει μια ταινία πάνω στο Κεφάλαιο του Μαρξ. να το 1930, οι ταινίες του ήταν μορφή τέχνης που προσπαθούσε να παίρνοντας έτσι δυναμικό χαραχτήρα:...Σελ 212- 213
Ernst Bloch, L'Esprit de l'utopie, urp. Anne-Marie Lang & Catherine Piron-Audard, Πάριος, Gallimard, 1977.
85. Ernst Bloch, Le Principe espérance, μτφ. Françoise Wuilmart, Παρίσι, Gallimard, 1976, 3
HOL
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου